Η Γέννηση του Χριστού. Εννοιολογικός χάρτης

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης για πάντα!

         Χριστούγεννα χωρίς αφήγημα του κυρ Αλέξανδρου δε γίνεται. Το έργο του«Της Κοκκώνας το σπίτι»  μας φέρνει στο νου αρώματα νοσταλγίας και παιδικών χρόνων.

 "Στο διήγημα «Της Κοκκώνας το σπίτι» ο Γιάννης ο Παλούκας, γραφικός ακαμάτης και καφενόβιος, στήνει καρτέρι στο ερειπωμένο σπίτι της Κοκκώνας, που όλη η πιτσιρικαρία θεωρούσε στοιχειωμένο, και παριστάνοντας το φάντασμα βουτάει από τα παιδιά τα λεφτά από τα κάλαντα: «… είχεν αποφασίσει πλέον ν’ αποσυρθή αφού είχε κάμει αρκετήν λείαν, όση θα ήρκει δια να μεθύση την ημέραν των Χριστουγέννων, ως και την ημέραν των Επιλοχίων, και την του Αγίου Στεφάνου ακόμη. Ενώ δε ήτο έτοιμος να φύγη και πάλιν έμενεν, επήλθεν η πρώτη πυκνή χάλαζα των λίθων». Η συνέχεια, με τον Παλούκα να καταστρώνει σχέδιο μάχης και να βολιδοσκοπεί το χώρο προς εξασφάλιση διαφυγής, εξελίσσεται με όρους φαρσοκωμωδίας: «Απεφάσισε ν’ αρπάξη μιαν σανίδα, και μεταχειριζόμενος αυτήν ως σπάθην άμα και ως ασπίδα, να εκτελέση έξοδον διασχίζων τας τάξεις του εχθρού. Αλλά δευτέρα, ραγδαιοτέρα χάλαζα λίθων τον έκαμε να οπισθοδρομήση με δύο πληγάς εις την κνήμην και εις τον βραχίονα». Κι όταν αναγκάστηκε να πηδήξει τη μάντρα, για να ξεφύγει από την πίσω αυλή «… έπεσε βαρύς, εκτύπησεν εις το γόνυ, ανετράπη, ανωρθώθη, έψαυσε τα μέλη του, και βεβαιωθείς ότι δεν του είχε σπάσει κανέν κόκκαλον, ετράπη εις φυγήν». Η ολοκληρωτική ήττα, με την άτακτη φυγή, τις γρατζουνιές, τις μελανιές και τα λεφτά που του πέφτουν από την τσέπη είναι το πάθημα του τεμπέλη, που τελικά κερδίζει τη συμπάθεια" (Πηγή: Ερανιστής )

Η εικόνα των καλικάντζαρων από το υπέροχο και ανεπανάληπτο ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ της Β΄Δημοτικού,

ΤΗΣ ΚΟΚΚΩΝΑΣ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Ένα μοναδικό εύρημα (H τράπεζα των πέντε μαρτύρων)

Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης .
Διδάκτωρ βυζαντινής τέχνης
Tύχη αγαθή. Είχα σκοπό να παρουσιάσω περίληψη υπό έκδοση μελέτης μου για τους πέντε αγίους Μάρτυρες Ιωάννη, Λουκά, Ανδρέα, Λεωνίδη, και έναν ανώνυμο που καταγράφονται στην τράπεζα προσφορών του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, αλλά έδωσε περαιτέρω ώθηση το πολύ ωραίο άρθρο άρθρο στην [Ε] της 4 Δεκ. 2016 του κ. Κων. Νούλα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας, προϊστορικού-κλασικού αρχαιολόγου, όπως έμαθα. Τέτοια μνημεία είναι πραγματική εύνοια της αρχαιολογικής σκαπάνης και ευτυχείς οι πόλεις που τα κατέχουν. Ζωντανεύει με απόλυτα τεκμηριωμένες, αδιαμφισβήτητες πληροφορίες, ένα χαμένο κομμάτι της ιστορία τους. Καταθέτω μερικές ακόμη πληροφορίες ή διευκρινήσεις λόγω ειδικότητας. Ουσιαστικά θα εξηγήσω γιατί η τράπεζα των πέντε μαρτύρων είναι μοναδικό εύρημα.



Κατ’ αρχήν αντίγραφο της τράπεζας βλέπει ο επισκέπτης του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας, τόσο τέλειο που δεν διακρίνει κανείς αν είναι αντίγραφο, μια και έτυχε να δω το πρωτότυπο. Προς στιγμήν μάλιστα νόμισα ότι μεταφέρθηκε εδώ το ίδιο το έκθεμα από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών...

Ολοκληρωμένη απόδοση της επιγραφής της τράπεζας παρέχει η δημοσίευση των Άννας Αβραμέα και Denis Feissel, Inventaires en vue d’ un recueil des inscriptions historiques de Byzance. IV. Inscriptions de Thessalie (a l’ exception de Météores), Travaux et Memoires 10, Paris 1987, 357- 398, 366-367 (no. 4), όπου βιβλιογραφία. Χρονολογείται τον 4ο-5ο αιώνα: «Μαρτύρ[ων] / [Ι]ωάννου, Λουκά, Ανδρέου, Λεωνίδο[υ] […..]. / [Ετελειώ]θη τ[ὸ] Mαρτύριον [τ]η πρό ιε΄ καλ(ανδων) Ιαν[ουαρίων]. [εποί]ησεν η δούλη αυτών Σωτ[ηρία]». [Αποδίδεται σε μονοτονικό]

Είναι δηλαδή μεταγενέστερη από το μαρτύριο (εκτέλεση) των πέντε αγίων, αφού κατατέθηκε σε ναό-Μαρτύριο που έκτισε η «δούλη» τους Σωτηρία (ίσως όχι Σωτηρίς για μετρικούς λόγους). Τα Μαρτύρια, κατά κανόνα περίκεντρα κτήρια, κτίζονταν ως επί το πλείστον μετά την απελευθέρωση της Εκκλησίας το 313 (Διάταγμα Μεδιολάνων), και εγκαινιάζονταν συνήθως σε μία μεγάλη επέτειο του μαρτυρίου των αγίων, ακόμη και έναν-δύο αιώνες μετά.

Είναι φανερό ότι υπήρχε διατηρημένη η εορτή της μνήμης των πέντε Μαρτύρων στις 18 Δεκεμβρίου, όταν πιθανώτατα εγκαινιάσθηκε και ο νέος ναός-μαρτύριο της Σωτηρίας. Η γιορτή αυτή εξέλιπε στους επόμενους αιώνες, όταν δεν κατέστη δυνατόν να καταγραφεί στα μεγάλα αγιολόγια της Εκκλησίας που οργανώθηκαν τον 10ο αιώνα. Η τοπική Εκκλησία, η Μητρόπολη Λαρίσης, ίσως δεν την τιμούσε πλέον, οπότε δεν εξέπεμπε στοιχεία για αυτούς. Κι ο λόγος δεν μπορεί να είναι άλλος από το γεγονός ότι είχε καταστραφεί το Μαρτύριο, ο ναός των αγίων.

Που όμως βρισκόταν αυτό; Στο Συκούριο βρέθηκε η μαρμάρινη πλάκα, όχι όμως in situ, όπως λέμε, στη θέση του, στον Μαρτύριο. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρηθεί ότι προέρχεται από ένα χωριό της εποχής εκείνης στην αγροτική περιοχή στους πρόποδες του Κισσάβου κι όχι στη Λάρισα, τη μεγάλη πόλη της Θεσσαλίας, παλιά έδρα του ρωμαϊκού Κοινού των Θεσσαλών και πρωτεύουσα της τοπικής διοικήσεως μετά το 297. Είναι εις γνώσιν των αρχαιολόγων, κοινό μυστικό τους θα έλεγα, ότι τα μάρμαρα της Λάρισας, αυτά που συσσωρεύονταν στους αιώνες ζωής ενός μεγάλου αστικού κέντρου, μεταφέρονταν προς νέα χρήση στα πέριξ, σαν σε πραγματικό εμπόριο. Κι αυτό μέχρι και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο! Η αόριστη ένδειξη της ανευρέσεως της τράπεζας στο Συκούριο, εκατόν είκοσι χρόνια πριν, δεν λέει τίποτα για έναν σημερινό αρχαιολόγο ή ιστορικό. Το πιο πιθανό ήταν μάλλον μία πληροφορία ότι εντοπίσθηκε στα όρια του πάλαι ποτέ Δήμου Συκουρίου που περιελάμβανε μέχρι και τη Νέχαλη (Ομορφοχώρι). Άλλωστε δεν είναι η μόνη ενεπίγραφη πλάκα από τη Λάρισα που βρέθηκε χιλιόμετρα μακράν της. Εδώ μια επιγραφή από τα μεσαιωνικά Τρίκαλα βρέθηκε στην Κων/πολη…!

Πέραν αυτού για τους έχοντες γνώση της διαδικασίας εκτελέσεως των τότε πολιτικών-θρησκευτικών αντιφρονούντων Χριστιανών, αυτών που δεν θυσίαζαν στην Τύχη του καίσαρα, είναι δεδομένο ότι άσχετα από πού κατάγονταν, μεταφέρονταν για μεγάλο διάστημα στην πρωτεύουσα μιας επαρχίας, έως ότου εξαναγκαστούν να θυσιάσουν έστω και με σπονδές υγρών. Αρμόδιος για την καταδίκη τους ήταν ο στρατηγός της Λάρισας ή praeses - άρχων (μετά το 297). Επομένως οι πέντε άγιοι είναι Μάρτυρες της Λάρισας. Ομοίως Λαρισαία θα ήταν η εύπορη αστή Σωτηρία που έκτισε το Μαρτύριό τους κι όχι κάποια αγρότισσα. Αυτά είναι κάτι παραπάνω από σίγουρα. Αστικά είναι και τα εβραϊκής προελεύσεως και δη λόγια ονόματα των Μαρτύρων, και ξέρουμε ότι υπήρχε εβραϊκή κοινότητα στη Λάρισα, μάλλον στελέχη της τοπικής Εκκλησίας (π.χ. υποδιάκονοι, αναγνώστες, φύλακες, ψάλτες, κοκ). Αν ήταν όμως κάποιος επίσκοπος Λαρίσης, δηλαδή ο πρώτος Ιωάννης, αυτό θα δηλωνόταν. Έτσι γινόταν τότε.

Τώρα, που βρισκόταν το Μαρτύριο των πέντε Μαρτύρων; Συνήθως όπως συνέβαινε στη Ρώμη (όπου υπαγόταν τότε η Λάρισα εκκλησιαστικώς) ή στην Κων/πολη (όπου υπαγόταν διοικητικώς), τα Μαρτύρια ήταν κτισμένα στις παρυφές των πόλεων, δίπλα στους δρόμους εξόδου, τονίζοντας την αποτροπαϊκή προστασία από το Κακό, όπως λέγεται, σταύρωμα του οικισμού. Επομένως το κτήριο, μικρό ως συνήθως, θα βρισκόταν εκτός της πόλεως, ατείχιστης έως την εποχή του Ιουστινιανού, και ακόμη πιο μακριά μετά τα οικοδομημένα τείχη της συρρικνωμένης πλέον πόλεως-κάστρου. Αυτό το γεγονός, με δεδομένο ότι ακολούθησαν επιδρομές αλλοφύλων θα σήμαινε και την καταστροφή όλου του κτηρίου. Ανάλογες πληροφορίες υπάρχουν για μαρτύρια και ναούς εκτός Θεσσαλονίκης από επιδρομές Βορείων…

Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι κατά πάσα πιθανότητα πέθαναν και οι πέντε όλοι μαζί, όπως αναφέρονται τέτοιες πεντάδες Μαρτύρων (πχ. στο μαρτύριο της αγίας Περπέτουας, το 203 στην Καρχηδόνα) ειδικά στον τελευταίο μεγάλο διωγμό του Διοκλητιανού (303 κ.ε.). Κανένα άλλο μέρος δεν θα ήταν υποψήφιος τόπος μαρτυρίου πέρα από το αρχαίο θέατρο της Λάρισας, τη στιγμή που από τον 2ο αιώνα είχε μετατραπεί σε αρένα για μονομαχίες και συναφή ‘ευγενή’ αθλήματα, όπως εκτελέσεις κακούργων, ποινικών αλλά και πολιτικών όπως ήταν οι Μάρτυρες. Ο Α. Αρβανιτόπουλος, παλαιός αρχαιολόγος, αναφέρει ότι εντόπισε ίχνη χριστιανικού ναού στη σκηνή του θεάτρου, όπου θα τιμώνταν οι θανόντες στον τόπο Χριστιανοί. Ανάλογος ναός βρέθηκε στο θέατρο του Διονύσου στην Ακρόπολη των Αθηνών. Πλην όμως δεν έγινε τίποτα επίσημα γνωστό κατά την αποκάλυψη του αρχαίου θεάτρου, ανεπίσημα εκφράσθηκαν διάφορα που δεν θέλω να μεταφέρω εδώ, ούτε η Εφορεία Αρχαιοτήτων κατέχει κάποιο ημερολόγιο ή φωτογραφία. Ίσως μπορούμε να ελπίζουμε σε κάποια δήλωση, αν ποτέ δημοσιευτεί η ανασκαφή…

Συνελόντι ειπείν. Προτείνω την καθιέρωση από την Μητρόπολη Λαρίσης της εορτής των πέντε Μαρτύρων στις 18 Δεκεμβρίου, ημέρα της εορτής των, αλλά και τη διακριτική τοποθέτηση αναμνηστικού σταυρού στο αρχαίο θέατρο.

(Πρώτη δημοσίευση Ελευθερία, Παρασκευή 09-12-2016, σελ. 6)

Από τον πολυθεϊσμό στο μονοθεϊσμό¨Ελ και ο "Θεός των Πατέρων"

Ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από το έργο του William Dever ""Did God Have A Wife?". Εξετάζει τη σχέση του χαναανιτικού-ουγαριτικού θεού Ελ μα τα ονόματα του Θεού που καταγράφονται στο βιβλίο της Γένεσης (El-Shadday, Ύψιστος κ.α.). Για να το διαβάσετε επισκεφτείτε τη σελίδα
Sciences of Religion and Myth, πατώντας εδώ

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ Δ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ "ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΕ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ"

Το νέο βιβλίο του κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου. Είναι μία σύγχρονη προσέγγιση του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης, βασισμένη τόσο στην ερμηνευτική παράδοση της Εκκλησίας όσο και στα πορίσματα της νεότερης βιβλικής επιστήμης.



ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:
Στον τελευταίο από τους τρεις λόγους που σύμφωνα με την παράδοση του Δευτερονομίου εκφώνησε λίγο πριν από τον θάνατό του ο Μωυσής, προτρέπει τους Ισραηλίτες να παραμείνουν πιστοί στη Διαθήκη τους με τον Θεό, διαβεβαιώνοντάς τους: «Ὅτι ἡ ἐντολὴ αὕτη, ἣν ἐγὼ ἐντέλλομαί σοι σήμερον, οὐχ ὑπέρογκός ἐστιν οὐδὲ μακρὰν ἀπὸ σοῦ. οὐκ ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω ἐστὶν λέγων· Τίς ἀναβήσεται ἡμῖν εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ λήμψεται αὐτὴν ἡμῖν; καὶ ἀκούσαντες αὐτὴν ποιήσομεν.οὐδὲ πέραν τῆς θαλάσσης ἐστὶν λέγων· Τίς διαπεράσει ἡμῖν εἰς τὸ πέραν τῆς θαλάσσης καὶ λήμψεται ἡμῖν αὐτήν; καὶ ἀκουστὴν ἡμῖν ποιήσει αὐτήν, καὶ ποιήσομεν. ἔστιν σου ἐγγὺς τὸ ῥῆμα σφόδρα ἐν τῷ στόματί σου καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ταῖς χερσίν σου αὐτὸ ποιεῖν» (Δευ λ΄ 11-14). Όμως, παρά τη ρητή αυτή διαβεβαίωση, δεν είναι λίγοι σήμερα οι άνθρωποι εκείνοι που στην προσπάθεια τους να προσεγγίσουν τον λόγο του Θεού συναντούν δυσκολίες συχνά ανυπέρβλητες. Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να παρουσιάσει στον αρχάριο ερμηνευτή, προς τον οποίο κατά κύριο λόγο απευθύνεται, ορισμένα παραδείγματα σύγχρονης προσέγγισης του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης, βασισμένης τόσο στην ερμηνευτική παράδοση της Εκκλησίας όσο και στα πορίσματα της νεότερης βιβλικής επιστήμης.
(Πηγή: http://www.ropipublications.com/mikres-meletes/ )

SEAFORD RICHARD "ΔΙΟΝΥΣΟΣ"

Ο Διόνυσος είναι το παλαιότερο εν ζωή σύμβολό μας. Αναφέρεται για πρώτη φορά σε κείμενα του 13ου αιώνα π.Χ. και για τους αρχαίους Έλληνες ήταν η θεϊκή ενσάρκωση του κρασιού, της μυστηριακής λατρείας και του θεάτρου, ενώ ακόμη και σήμερα λογίζεται ως κάτι το θεμελιώδες για την ανθρώπινη ύπαρξη. Με τη δύναμη της επιφάνειάς του, ο Διόνυσος καταλύει τα όρια της ατομικής συνείδησης και συμφύρει το άτομο στην ομάδα, όχι μόνο μέσω του κρασιού, αλλά επίσης με τη μεταμόρφωση των ατόμων στο θέατρο και με την πρόβα του θανάτου στη μυστηριακή λατρεία. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να ενσαρκώνει την κοινότητα ως όλον, αλλά μπορεί επίσης να είναι και ένα εκλεπτυσμένο φιλοσοφικό σύμβολο, το οποίο αποτέλεσε τον σοβαρότερο αντίπαλο στην εξάπλωση του Χριστιανισμού.

Το βιβλίο του Richard Seaford, μια ρηξικέλευθη ανάλυση για έναν από τους πλέον ανθεκτικούς θεούς, προσφέρει ένα έξοχο σημείο αναφοράς για την έρευνα, προκαλώντας παράλληλα το ενδιαφέρον των αναγνωστών οι οποίοι προέρχονται από επιστημονικά πεδία σχετιζόμενα με τις κλασικές σπουδές. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Προλεγόμενα στη σειρά 

Κατάλογος εικόνων

ΓΙΑΤΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ;

- Εισαγωγή στον Διόνυσο

Εισαγωγή: το ενιαίο του Διονύσου

Γιατί ο Διόνυσος αφορά τον σύγχρονο κόσμο;

Προηγούμενες εκδοχές του Διονύσου

Επισκόπηση

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

- Φύση

Εισαγωγή

Κρασί

Τα Ανθεστήρια

Βλάστηση

Ζώα

Επισκόπηση

- Κοινοτικότητα

Εισαγωγή

Ο Διόνυσος στον Όμηρο

Ο Διόνυσος και η πόλις

Η επιστροφή του Ηφαίστου

Ο θίασος

Η ένταση μεταξύ διαφορετικών κοινοτικοτήτων

Κοινοτικότητα και απολυταρχία

Επισκόπηση

- Επιφάνεια

Εισαγωγή

Τελετουργία και κρίση

Οι επιφάνειες στις Βάκχες του Ευριπίδη

Επιφάνεια και κοινωνία

Επιφάνεια, δημόσια και ιδιωτική

Επισκόπηση

- Μυστηριακή λατρεία

Εισαγωγή: Τι είναι η μυστηριακή λατρεία;

Οι πρώτοι τέσσερις αιώνες

Ρωμαϊκή Ιταλία

Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Εορτές και μυστήρια

Η τελετουργία, ο μύθος και ο άλλος κόσμος

Επισκόπηση

- Θάνατος

Εισαγωγή: μυστηριακή λατρεία και θάνατος

Πρώιμες μαρτυρίες

Ο Διόνυσος στον κάτω κόσμο

Οι διονυσιακοί μύστες στον κάτω κόσμο

Ενώνοντας τούτο τον κόσμο με τον άλλο

Ο θάνατος του Διονύσου

Επισκόπηση

- Θέατρο

Εισαγωγή

Η γέννηση του δράματος 

Δράματα σχετικά με τον Διόνυσο 

Είναι το αθηναϊκό δράμα διονυσιακό; 

Διόνυσος και δράμα μετά τον πέμπτο αιώνα π.Χ. 

Επισκόπηση

- Ψυχολογία και Φιλοσοφία

Εισαγωγή

Ψυχολογική κατοχή

Φιλοσοφία

Ο διασπαραγμός και η ψυχή

Επισκόπηση

- Χριστιανισμός

Εισαγωγή

Ο Διόνυσος και οι Εβραίοι

Η Καινή Διαθήκη

Ο Διόνυσος στον Χριστιανισμό

Επισκόπηση

Ο ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΔΙΟΝΥΣΟΣ

- Μετά την Αρχαιότητα

Εισαγωγή

Αναγεννησιακή Ιταλία 

Γερμανία του 19ου αιώνα 

Επισκόπηση

- Διόνυσος και χρήμα, τότε και τώρα

Βιβλιογραφική επισκόπηση για περαιτέρω μελέτη 

Μελέτες στις οποίες γίνεται αναφορά 

Ευρετήριο

Πηγή: www.politeianet.gr/books/9789602199947-seaford-richard-kalentis-dionusos-251297 

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΟΓΓΥΣΜΟ ΣΤΗΝ ΔΟΞΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΛΑΟ ΙΣΡΑΗΛ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΝΈΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΙΩΑΝΝΗ ΜΟΥΡΤΖΙΟΥ

Η παράδοση της εξόδου μέσα από τα θαυμαστά γεγονότα ("πληγές" του Φαραώ, διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, "σημεία" στην έρημο, καιόμενη βάτος), τη διαρκή επέμβαση του Θεού, την αποκάλυψη του ονόματός του, τη νομοδοσία, τη Διαθήκη Σινά, αποτελεί τη βάση για την κατανόηση θεμελιακών παραμέτρων της Θεολογίας της Π. Διαθήκης. Η Διαθήκη Σινά αποκαλύπτει μια ουσιώδη πτυχή του θείου σχεδίου, που αφορά στην επιθυμία του Θεού να δημιουργήσει μια κοινωνία ανθρώπων αφιερωμένη στην υπηρεσία του, μια λατρευτική κοινότητα πιστή στο Νόμο, η οποία θα βρει την πληρότητά της στην εκκλησία της Κ. Διαθήκης.
Σε σχέση με το μοτίβο του γογγυσμού, αυτό δεν αναφέρεται για να εκφράσει απλά μια δυσαρέσκεια. Αντιθέτως περιγράφει μια ανοιχτή εξέγερση. Η πράξη του γογγυσμού είναι μια ανοιχτή πρόκληση, η οποία αν δεν αντιμετωπισθεί καταλήγει προφανώς σε απώλεια εξουσίας, τιμωρία και ίσως και θάνατο. Ο Ισραήλ προφανώς αισθανόταν την ανάγκη να περιγράψει και να ομολογήσει την ιστορία του ως μια ιστορία αμαρτίας, αποστασίας εναντίον του Γιαχβέ και απομάκρυνσης από αυτόν. Ο Ισραήλ ως λαός με συναίσθηση της σημασίας της ιστορίας και της ταυτότητάς του, ήταν απαραίτητο γι' αυτόν να ανακαλεί στη μνήμη του, ξανά και ξανά, με έναν έντονο τρόπο, τις ανατρεπτικές καταστάσεις του παρελθόντος, εφόσον θα έπρεπε να καθιερωθεί ως ο λαός του Θεού. Η παράδοση του γογγυσμού εξυπηρέτησε ακριβώς αυτόν το σκοπό.
Παρά την αμαρτωλή συμπεριφορά, τη διαμαρτυρία και το γογγυσμό του λαού Ισραήλ, ο Γιαχβέ εμφανίζεται με καρτερικότητα, υπομονή και αγάπη δίπλα στο λαό του σε όλη την ιστορική του πορεία. Αυτό ακριβώς επιβεβαιώνουν οι ύμνοι, που εγκωμιάζουν τη δόξα και το μεγαλείο του Θεού, όπως αποκαλύπτονται στη φύση και την ιστορία του βιβλικού Ισραήλ. Εκφράζουν την ευγνωμοσύνη και την ευχαριστία προς το Θεό για τη σωτηρία του Ισραήλ. Η δοξολόγηση μέσω των ύμνων αντικατοπτρίζει ό,τι είπε και έδειξε στον άνθρωπο ο Γιαχβέ με όλες τις πράξεις του στη φύση και την ιστορία. Ο ύμνος απηχεί τα βιώματα και τις προσωπικές εμπειρίες όλων των πιστών. Έχει χαρακτήρα διδακτικό, κατηχητικό, μορφωτικό και τελικά συντελεί στην αφομοίωση και την εμπέδωση της αλήθειας της Βίβλου. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α' Η παράδοση της εξόδου - τα γεγονότα
1. Το βιβλίο της Εξόδου
2. Η παράδοση της εξόδου
3. Ο Ισραήλ στην Αίγυπτο
4. Η κλήση του προφήτη Μωυσή
5. Οι "πληγές του φαραώ
6. Η έννοια της σκληροκαρδίας
7. Η διάβαση της Ερυθρά Θάλασσας
8. Η σημασία της ερήμου στην παράδοση της εξόδου - η "νέα έξοδος"
9. Η παράδοση της εξόδου στην Καινή Διαθήκη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' Το μοτίβο του γογγυσμού
1. Τα γεγονότα στην έρημο
2. Το μοτίβο του γογγυσμού σύμφωνα με τα φιλολογικά στρώματα
3. Η θεολογική σημασία του γογγυσμού και της διαμαρτυρίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ' Η δοξολόγηση του Θεού - οι ύμνοι
Εισαγωγικά
1. Μωυσής - Μαριάμ (Έξ. 15,1-21)
2. Δεββώρα (Κρ. 5,1-31)
Ο ύμνος της Άννας (Α' Βασ. 2,1-10)
Ο ύμνος του Δαβίδ (Β' Βασ. 22,1-51)
ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
SUMMARY
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ

(Πηγή: www.politeianet.gr/books/9786185146376-mourtzios-ch-ioannis-ostracon-publishing-apo-ton-goggusmo-stin-doxologisi-tou-theou-263993 ) 

ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

  Οι θεραπευτικές διαστάσεις των Θρησκευτικών.pptx by Nikos Pavlou on Scribd

Διδακτική πρόταση: Θρησκευτικά Γ΄ Γυμνασιου, ΔΕ 1. ΙΙ. «Εν εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν»: Λατρεία και τέχνη στην Ανατολή και στη Δύση

Αφού για μία ακόμη φορά το Θρησκευτικά είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος παρακάτω δίνεται μία διδακτική πρόταση με τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν στη ΔΕ ΔΕ 1. ΙΙ. «Εν εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν»: Λατρεία και τέχνη στην Ανατολή και στη Δύση (σε αυνδυασμό με οπτικό υλικό, δραστηριότητες κοκ. ώστε οι μαθητές μόνοι τους να ανακαλύψουν τη γνώση) :

«Εν εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν»: Λατρεία και τέχνη στην Ανατολή και στη Δύση

Η εκκλησιαστική τέχνη σε κάθε εποχή διαμορφώνει νέους τρόπους έκφρασης, επηρεασμένη από τα γεγονότα της εκκλησιαστικής ιστορίας, από τα δόγματα της Εκκλησίας και από τον πολιτισμό των λαών που συμπεριλαμβάνει στους κόλπους της. Οι κυριότερες μορφές της εκκλησιαστικής τέχνης είναι: Αρχιτεκτονική, ζωγραφική, γλυπτική, βιτρό, μουσική.

Στην Αρχιτεκτονική αρχικά ως τόπος λατρείας χρησιμοποιήθηκε μία απλή αλλά ευρύχωρη αίθουσα, ο ευκτήριος οίκος ή Κυριακό (οίκος αφιερωμένος στον Κύριο). Στους διωγμούς χρησιμοποίησαν για τη λατρεία τους τις δαιδαλώδεις στοές των υπόγειων κοιμητηρίων - κατακομβών.

Όταν τελείωσαν οι διωγμοί (4ο μ.X. αι.) άρχισαν να χτίζουν μεγαλόπρεπους ναούς στο ρυθμό της βασιλικής. Η κάτοψή της είναι ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, χωρισμένο εσωτερικά σε κλίτη, με παράλληλες σειρές από κίονες. Οι βυζαντινοί αναζητησαν ένα ρυθμό πιο σύνθετο και έτσι προσπάθησαν να ισορροπήσουν ένα θόλο πάνω στην ορθογώνια βάση της βασιλικής. Ο συνδυασμός των στοιχείων αυτών δημιούργησε ένα νέο ρυθμό, αυτόν της βασιλικής με θόλο (6ος μ.X. αι.) [Αγία Σοφία].

Ο εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο (9ος μ.Χ. αι.). Ο τρούλος ή θόλος στηρίζεται εκεί που τέμνονται οι δύο κεραίες του σταυρού. Ο σταυρός είναι εγγεγραμμένος σε τετράγωνο το οποίο φαίνεται, αν κοιτάξουμε τη στέγη του ναού. Το ιερό καταλήγει σε τρεις κόγχες (ναός της Θεοτόκου στη Μονή Οσίου Λουκά στη Βοιωτία, ο Άγιος Ελευθέριος, η Καπνικαρέα στην Αθήνα, η Όμορφη Εκκλησιά – Άγιος Γεώργιος στο Γαλάτσι, η Aγία Σοφία στο Μυστρά, η Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη και η Aγία Σοφία Θεσσαλονίκης).

Στη Δύση από τον 11ο αιώνα αποκρυσταλλώνονται διαδοχικά δύο τύποι ναών, ο ρομανικός και ο γοτθικός. Ο ρομανικός ρυθμός γεννήθηκε στη Γαλλία γύρω στο 1000 μ.Χ. και εξαπλώθηκε σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Είναι συνήθως μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με μακρύ εγκάρσιο κλίτος στα ανατολικά. Εκεί όπου συνήθως υπάρχει η αψίδα του Ιερού, ο ρομανικός ρυθμός έχει πολλές μικρότερες αψίδες που αποτελούν παρεκκλήσια. Ο τρούλος έχει κατάληξη πολυγωνική ή πυραμιδοειδή (Παναγία του Πουατιέ/ Γαλλία, ο Καθεδρικός του Ντάραμ/ Αγγλία , ο Άγιος Ιάκωβος της Κομποστέλας/Ισπανία). Το 12ο αιώνα οι τεχνίτες στη Γαλλία δημιούργησαν το γοτθικό ρυθμό. Κράτησαν μόνο τον πέτρινο σκελετό από το ρομανικό ρυθμό και μετέτρεψαν τις στρογγυλές του αψίδες σε αιχμηρές. Στη θέση των τοίχων μπήκαν μεγάλα παράθυρα με υαλογραφήματα (βιτρώ). Ο θόλος τώρα είναι ψηλότερος. Το βάρος εξαφανίζεται και το κτίριο δίνει την εντύπωση ότι υψώνεται με φορά προς τα επάνω (Παναγία των Παρισίων, το Αβαείο του Ουέστμινστερ, η Μητρόπολη του Στρασβούργου).

Ο ναός του Aγίου Πέτρου στο Βατικανό ξαναχτίστηκε ως σταυροειδής με τρούλο.

Ζωγραφική: Στις κατακόμβες βρίσκονται νωπογραφίες με θέματα συμβολικά (ιχθύς, αμνός, άγκυρα κτλ.). Ύστερα από τον 4ο μ.Χ. αι. ζωγραφίζονται συγκεκριμένα ιερά πρόσωπα και γεγονότα από τη Βίβλο σε φορητές εικόνες και σε τοιχογραφίες, αλλά και σε ψηφιδωτά.

Στην Ορθόδοξη παράδοση οι εικόνες ενός ναού χωρίζονται σε εικονογραφικές ομάδες-κύκλους, ανάλογα με τη σημασία, το θέμα και τη θέση τους στο ναό. Όσες εικόνες βλέπουμε στην είσοδο, στον τρούλο και στην κόγχη του ιερού Βήματος ενός ναού αποτελούν το δογματικό κύκλο, που μας διδάσκει αλήθειες της χριστιανικής πίστης. Στο λειτουργικό κύκλο εντάσσονται οι εικόνες του Ιερού Βήματος και ο ιστορικός ή εορταστικός κύκλος βρίσκεται στις τέσσερις καμάρες, στους πλάγιους τοίχους και στο νάρθηκα του σταυροειδούς βυζαντινού ναού.

Μέχρι το 10ο αιώνα η ζωγραφική της Δυτικής Ευρώπης είναι επηρεασμένη από τη βυζαντινή. Από το 11ο όμως αιώνα αρχίζει να στρέφεται σε κοσμικά θέματα. Χωρίς να εγκαταλείπονται τα παραδοσιακά θρησκευτικά θέματα, παρατηρούνται απεικονίσεις ηγεμόνων και τεχνιτών, φοιτητικές σκηνές, αλληγορικές παραστάσεις των Μουσών και των αμαρτημάτων. Ο δανεισμός στοιχείων από την κλασική αρχαιότητα είναι φανερός στις γεμάτες κίνηση και συναίσθημα μορφές.

(Κυρίως από το τέλος του 10^ου αι. μΧ) αρχίζει να χρησιμοποιείται ο γλυπτός διάκοσμος στους ναούς της Δύσης. Ενώ ο ρομανικός ρυθμός εστιάζεται περισσότερο στο φυτικό και ζωικό διάκοσμο και λιγότερο στον άνθρωπο, η γοτθική γλυπτική είναι επικεντρωμένη στο ανθρώπινο στοιχείο. Οι ανθρώπινες κινήσεις αποδίδονται με θεατρικότητα και το ανθρώπινο συναίσθημα αποδίδεται εντονότερα. Τα χαρακτηριστικά αυτά δείχνουν την επίδραση της ελληνιστικής τέχνης που γίνεται εμφανής από το 13ο αιώνα.

Στη θέση των τοίχων μπήκαν μεγάλα παράθυρα με υαλογραφήματα (βιτρώ). Χάρη σ' αυτά οι ναοί έγιναν εντυπωσιακοί εσωτερικά και εξωτερικά.

Βυζαντινή μουσική ή μουσική της Ανατολής: είναι μονοφωνική μουσική, ψαλλόμενη από χορό στον ίδιο ήχο και χρησιμοποιεί κλίμακες (διατονικό γένος ήχων, όπως ο α', ο πλάγιος του α', ο δ' και ο πλάγιος του δ').

Στη Δύση χρησιμοποιείται το Γρηγοριανό Μέλος, δηλαδή η μουσική της Ρωμαϊκής Εκκλησίας έτσι όπως ορίστηκε από τον Πάπα Γρηγόριο τον Διάλογο (6ος αι. μ.Χ.), που χρησιμοποίησε υλικό και από τη βυζαντινή μουσική.

Ο Περσέας σε νόμισμα της Κρεμαστής Λάρισας

Εκτός από τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα με την πόλη της Αχαΐας Φθιώτιδας Κρεμαστή Λάρισα συνδέεται και ο μυθικός ήρωας Περσέας. Είναι γνωστό ότι μετά τη Σέριφο κατέφυγε σε αυτή. Σε χάλκινο νόμισμα της πόλης εμφανίζεται κρατώντας στο αριστερό του χέρι το κεφάλι της Μέδουσας. Η γυναικεία μορφή που εικονίζεται στην άλλη πλευρά του νομίσματος είναι η νύμφη Λάρισα (ετοιμάζεται σχετική μελέτη για το θέμα).
Πηγή για το νόμισμα:
https://nomosag.com/default.aspx?page=ucAuctionDetails&auctionid=4&id=1175&p=2&s=&ca=0&co=0&re=0&ci=0&ru=0

Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: ΕΝΑ ΔΥΣΚΟΛΟ ΚΑΙ «ΤΟΞΙΚΟ» ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑ;

Σύμφωνα με το άρθρο 27 παρ.1  της απόφασης Φ. 353.1./324/105657/Δ1   ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας «βρίσκεται στην κορυφή της σχολικής κοινότητας και είναι διοικητικός αλλά και επιστημονικός-παιδαγωγικός υπεύθυνος στο χώρο αυτό». Αυτό σημαίνει πως έχει κεντρικό ρόλο στο σύστημα της παιδείας και τα καθήκοντά του δεν περιορίζονται σε έναν διοικητικό ρόλο, αλλά είναι ο πρωταγωνιστής της διαδικασίας που αποβλέπει να δώσει στην κοινωνία ολοκληρωμένες προσωπικότητες . Κάτω από αυτό το πρίσμα γίνεται ο άνθρωπος – κλειδί που πρέπει να εμπνέει, να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και να φροντίζει το σχολείο να είναι ικανό να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες και προκλήσεις.

 Βεβαίως, εκτός από τις παραπάνω «δυναμικές» του πτυχές είναι αναγκαίο, παράλληλα, να διακρίνεται για το πρακτικό του πνεύμα το οποίο θα αναδεικνύεται κάθε στιγμή της σχολικής καθημερινότητας. Έτσι, όλοι θα προστρέξουν σε αυτόν για να δώσει τη λύση στα ζητήματα που θα απασχολήσουν το μικρόκοσμο του σχολείου, ενώ ταυτόχρονα οι τεχνικές γνώσεις του θα αποδειχτούν πολύτιμες αφού ο Διευθυντής θα κληθεί να δώσει πρώτες βοήθειες σε μαθητή που θα τις χρειαστεί, να επισκευάσει το καλοριφέρ που τρέχει και δε θα λειτουργεί, να συνδέσει τον ηλεκτρονικό υπολογιστή με το διαδίκτυο κοκ. Ταυτόχρονα, ως ηγέτης είναι ο υπόλογος για κάθε συμβάν του σχολείου, οφείλει να δίνει την ψύχραιμη και αντικειμενική μαρτυρία στις αρχές της Πολιτείας για τους εκπαιδευτικούς του σχολείου όταν ζητηθεί, να είναι ο «μάγος» που θα μπορεί να διαμορφώνει –κάτω από όλες τις συνθήκες- το Ωρολόγιο Πρόγραμμα, ενώ οφείλει να είναι ενημερωμένος και καταρτισμένος, τόσο για θέματα διοίκησης, όσο και για τις παιδαγωγικές μεθόδους που θα βοηθήσουν στην  καλύτερη αφομοίωση των διδακτικών αντικειμένων. Όλα τα παραπάνω λοιπόν αναδεικνύουν μία πολύπλευρη φυσιογνωμία που δεν έχει σχέση με στείρες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Φυσικά όλα αυτά πολλές φορές γίνονται εις βάρος της υγείας του και της προσωπικής του ζωής,  και λαμβάνοντας ένα πενιχρότατατο επίδομα.

Στην ουσία ο Διευθυντής σχολείου είναι ηγετική προσωπικότητα που πρέπει να λαμβάνει πρωτοβουλίες, να μην είναι ξένος με ανάγκες που έχουν σχέση με την ποιότητα ζωής, ενώ με την  παρουσία του χρειάζεται να εμπνέει το σεβασμό στην παιδεία και στις αξίες της. Οπότε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ηγέτη είναι απαραίτητα για την άσκηση διοίκησης σε σχολείο . Όπως τονίζεται από ειδικούς της εκπαιδευτικής διαδικασίας οφείλει, σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς να ανακαλύψει τα οράματα και τους στόχους του σχολείου, έχοντας έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαδικασία. Αυτό σημαίνει πως οφείλει να φροντίζει συνεχώς:

• Να παρακινεί και να εμψυχώνει

• Να μην είναι μεμψίμοιρος, αλλά γενναιόδωρος και φιλικός με τους ανθρώπους

 • Να φροντίζει να είναι ενημερωμένος και ανοιχτός στο διάλογο με τα νέα ρεύματα

• Να φροντίζει να επιλύει προβλήματα και να αμβλύνει διαφορές

• Να αποφεύγει τις συγκρούσεις και να φροντίζει να εξηγεί τις ενέργειές του, ώστε να γίνονται κατανοητές

• Να δημιουργεί, στο μέτρο των δυνατοτήτων του κατάλληλες για τη μαθησιακή διαδικασία  συνθήκες

• Να μην  ξεχνάει πως είναι δάσκαλος, που οφείλει να δίνει τη μαρτυρία του παραδείγματός του .

Αυτά αναδεικνύουν έναν απόλυτα «επιτυχημένο ηγέτη» σε ένα σχολείο που θα είναι και αυτό επιτυχημένο  και θα δίνει τη δυνατότητα στο νέο άνθρωπο να εντρυφήσει στους καρπούς της γνώσης και να διαμορφώνει τα χαρακτήρα του, ενώ, παράλληλα, θα βοηθάει τους συνεργάτες εκπαιδευτικούς να συμμετέχουν σε ένα κοινό όραμα για παιδεία που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις και στις ανάγκες του σήμερα.

«ΤΑ ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΕΛΚΟΝΤΑΙ»! ΕΠΑΝΑΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ

Περίληψη

Το ζήτημα των σχέσεων της Αγίας Γραφής με τις φυσικές επιστήμες εξακολουθεί και σήμερα να είναι επίκαιρο και να απασχολεί τη σκέψη. Είναι γνωστό ότι στο παρελθόν οδήγησε σε παρεμβάσεις στο έργο της επιστημονικής έρευνας, αλλά και σε υποβάθμιση της συμβολής της Αγίας Γραφής στη συγκρότηση του δυτικού πολιτισμού, ενώ περιόρισε το ρόλο της θρησκείας στη ζωή του ανθρώπου.

Σήμερα περιθώρια για αντιπαραθέσεις δεν υπάρχουν πλέον και εκείνο που επείγει είναι η προσπάθεια για έναν έντιμο και ειλικρινή διάλογο μεταξύ τους. Προϋπόθεση είναι να γίνει κατανοητό πως το κεντρικό θέμα της Αγίας Γραφής είναι οι ενέργειες του Θεού και οι συντάκτες της χρησιμοποιούσαν τους συλλογισμούς και τις παραστάσεις του κόσμου τους, για να περιγράψουν τη σχέση του Θεού με την ανθρώπινη ιστορία.

Πυξίδα για το διάλογο πρέπει να είναι η στάση των βιβλικών συγγραφέων, που γνώριζαν τις αντιλήψεις της εποχής τους και τις χρησιμοποιούσαν για να αναπτύξουν το θεολογικό προβληματισμό τους. Σε αυτόν θα χρησιμοποιηθούν τα σύγχρονα πορίσματα των φυσικών επιστημών, τα οποία μπορούν να ανοίξουν νέους ορίζοντες στην έρευνα της Αγίας Γραφής, αφού θα γίνουν αφορμή να καταγραφούν ερωτήματα που απαιτούν νηφάλιες και εμπεριστατωμένες απαντήσεις και θα δημιουργήσουν προκλήσεις που θα δώσουν το έναυσμα για μία δημιουργική προσέγγιση.

Οι "Λαοί της θάλασσας"

Ένα ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή Eric Cline δημοσιεύεται στo blog της ASOR ( American Schools of Oriental Research) για τους "Λαούς της θάλασσας". Είναι γνωστό ότι τη δεκαετία 1860-1870 ο Γάλλος αιγυπτιολόγος Gaston Maspero διατύπωσε τη θεωρία για την ύπαρξή τους, και τους συνέδεσε με τις καταστροφές που συνέβησαν στα βασίλεια της Αν. Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Ταυτόχρονα δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που τους ταύτισαν με τους βιβλικούς Φιλισταίους.

Για να διαβάσετε τη δημοσίευση πατήστε εδώ. (Και η φωτό προέρχεται από το άρθρο στο blog της ASOR)

ΣΤΙΣ ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

Κώστας Μιχαηλίδης

Θεολόγος 14ου Γυμνασίου Λάρισας

ΣΤΙΣ  ΠΑΡΥΦΕΣ  ΤΗΣ  ΕΡΗΜΟΥ

        (Οδοιπορικό  στο  «Περιβόλι  της  Παναγίας») 

Τη βασική μου αρχή να μην επισκέπτομαι για δεύτερη φορά το ίδιο μέρος στα ταξίδια μου, την αποκήρυξα με ευκολία πέρσι στο Αγιώνυμο. Ένα χρόνο μετά, αφήνοντας με το πλοίο πίσω μας τον αρσανά της Γιοβάνιτσα, γύριζαν στο νου μου σκέψεις που αποδείχθηκαν ανούσιες. Τις συγκρίσεις ανάμεσα στην προσμονή της δεύτερης φοράς και τον εντυπωσιασμό του πρωτάρη τις έσβησα, όπως κλείνουμε το διακόπτη στο φως. Άλλος οδηγεί τα βήματά μας, πόσο μάλλον εδώ.

A – Προς την ανατολική πλευρά

Στη ζέστη του μεσημεριού, βαδίζοντας το μονοπάτι από τις Καρυές στη μονή Ιβήρων, κοντά στην Παναγούδα του αγίου Παϊσίου, βρεθήκαμε στη ρεματιά και μπροστά στην επιγραφή της ξύλινης πόρτας «Μην ενοχλείτε 1-4 μ.μ.». Άλλος είχε φροντίσει να βρεθώ εκεί ώστε μαζί με το λουκούμι και το νερό ν` αναπαυθώ και να πάρω μαζί μου πνευματική πυξίδα. Η παρέα, διευρυμένη σε σχέση με πέρσι και με πρόγραμμα αυξημένης δυσκολίας, έδειξε ευελιξία, από την πρώτη εκείνη στιγμή της παράκαμψης, ελευθερία, προσαρμοστικότητα και πνεύμα σύνθεσης, που φυλάχτηκε από τους εμπειρότερους ως το τέλος.

Ο ήλιος έμπαινε απ` τη μπαλκονόπορτα και μαζί κι η ενοχλητική μύγα στο δωμάτιο στην Ιβήρων. Κατάκοπος αφέθηκα στο τραγούδι των τζιτζικιών και με οδηγό το βόμβο της μύγας μεταφέρθηκα μέσα στο όνειρο. Ελευθερούπολη, ελληνικό καλοκαίρι στην αρχή της δεκαετίας του `70, πολύ πριν την εισβολή του Αττίλα και των κλιματιστικών. Αρκούσε και μόνο το δροσερό αεράκι που κατέβαινε απ` τη Μπουζίνα κι ανέμιζαν οι κουρτίνες. Η μύγα, αφού γύριζε προκλητικά πάνω απ` τη σκοτώστρα, κάθισε στο κοφτό σεμεδάκι που σκέπαζε την κανάτα με το νερό. Στο κομοδίνο δίπλα στο μεταλλικό κρεβάτι, μικρά αφρικάνικα ξυλόγλυπτα από έβενο θύμιζαν τα ταξίδια του θείου μου με το πλοίο σε μακρινές χώρες. Στη μεσημεριανή κάψα ο κόσμος κοιμόταν. Φτωχός μεν, τίμιος δε. Τι καημός για τη σημερινή Ελλάδα να `ναι και φτωχή και ατιμασμένη.

Απόγευμα σε παράκληση στην Πορταΐτισσα μετά τον εσπερινό και την προσκύνηση των λειψάνων. Και μετά σε μια πανέμορφη τράπεζα , που αν είχα ευλογία θα τη φωτογράφιζα, όπως και το δάπεδο του καθολικού. Αρκέστηκα στην κρήνη, κομψοτέχνημα κοντά στην είσοδο της μονής. Το βράδυ ήρθε και επεφύλασσε εκπλήξεις. Μια ομάδα μαθητών του κολλεγίου Αθηνών στάθηκε αφορμή για ν` ανοίξει το σκευοφυλάκιο, μια αποθήκη με πλούσιο λαογραφικό υλικό και το κελάρι στο δεύτερο υπόγειο με γιγάντια δρύινα βαρέλια για το κρασί. Από το σάκο του αυτοκράτορα Τσιμισκή και το μανδύα, το ευαγγέλιο και την ποιμαντική ράβδο του Γρηγορίου Ε΄, ο πατήρ Πρόδρομος πήρε τη σκυτάλη απ` τους καθηγητές τους και με τις παλιές λάμπες, τα μπακιρένια ταψιά και τα σίδερα με κάρβουνο, φρόντισε να διατηρήσει αμείωτο το ενδιαφέρον των παιδιών. Με σπινθηροβόλο βλέμμα, σαν παιδαγωγός που παίζει κι αυτός μαζί τους και το χαίρεται, κούνησε απότομα δύο ενωμένες μεταλλικές ράβδους με πάνω από εκατό κουδουνάκια και τροκάνια σε διάφορα μεγέθη και σχήματα κρεμασμένα και ω! τι ήχος ! Αργότερα, πίσω απ` τα βαρέλια του κρασιού, μια νυχτερίδα τρόμαξε απ` την παρουσία μας και πέταξε μακριά μας.

Άρχιζε να φωτίζει και στο λιγοστό φως του πρωινού η Ιβήρων φάνταζε εντυπωσιακή από τη θάλασσα. Αποχαιρετώντας την με το mini bus, πίσω στο βάθος ξεχώριζε η Σταυρονικήτα. Ανατολή στο Μυλοπόταμο και νίψη στο αγίασμα του Αγίου Αθανασίου. Λειτουργηθήκαμε στη Μεγίστη Λαύρα. Πήραμε πρωινό στη σταυροειδούς σχήματος τράπεζα με χτισμένα καθίσματα και τραπέζια και κίνησα με έναν απ` τους συνοδοιπόρους μου για τη ρουμάνικη σκήτη του Τιμίου Προδρόμου. Οι υπόλοιποι της ομάδας πήγαν στην παγκοινιά, καθώς όσο κόντευε η γιορτή του αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, η μονή ετοιμαζόταν για την πανήγυρη. Στην επιστροφή μας, θα είχαν να διηγηθούν μαζί με το γυάλισμα των ασημικών, τη γνωριμία και τη συζήτηση με τον ηγούμενο της μονής γέροντα Πρόδρομο.

Στο μεταξύ εμείς βρήκαμε τρία κλαδιά για ραβδιά και συνάμα για τρίτο μας πόδι στην ανάβαση της επόμενης μέρας και ύστερα από μιας ώρας δρόμο φτάσαμε στην όμορφη σκήτη. Εργοτάξιο με καλαισθησία και καθαριότητα. Η εικονογραφία στο καθολικό θύμιζε το ρώσικο, το τσίπουρο στο αρχονταρίκι δυνατό. Η μέρα ήταν ζεστή. Στη Λαύρα, προχωρημένο απόγευμα, μετά την τράπεζα, πήγαμε ως το ελικοδρόμιο για κουβέντα. Έχοντας μια προτίμηση στη μονή που ασκήτεψε για λίγο ο Γρηγόριος Παλαμάς, η εικόνα της ξεπεσμένης αριστοκράτισσας που έδινε η «πρώτη τη τάξει» με στενοχωρούσε. Εγκαταλειμμένα κτήρια στη φθορά του χρόνου, αργός ρυθμός εργασιών αποκατάστασης, μεγάλη αντίθεση με άλλες μονές, όπου η απορρόφηση κονδυλίων της ΕΕ άλλαξε πολλά, σε κάποιες χωρίς να αποφύγουν την υπερβολή. Ακόμη, παρά τον τεράστιο χώρο της μονής, τα κτίσματα δεν αναδεικνύονταν, στριμωγμένα πολλά μαζί και δεν ανέπνεαν.

Β – Πορεία για τη δυτική πλευρά

Στις πέντε το πρωί δεν είχε φέξει, όταν περάσαμε τις τρεις στη σειρά βαριές πόρτες της μονής, η μισή παρέα, ενώ οι υπόλοιποι θα έφευγαν για το Βατοπέδι και θα τους βρίσκαμε μετά στην Ξενοφώντος. Σε λίγο είχαμε μπει στο ανηφορικό μονοπάτι με τα αρκουδοπούρναρα και τα πυξάρια και αργότερα από μακριά φάνηκε η ρουμάνικη σκήτη με τη σπηλιά του αγίου Αθανασίου. Η ανάβαση μας οδήγησε πολύ πάνω απ` τον Άγιο Νείλο και κάτω απ` τον ανταριασμένο Άθω, μέσα σε δάσος με καστανιές, έλατα και άγριες φτέρες. Εδώ δε φαινόταν ο ήλιος και δε θύμιζε καλοκαίρι. Με διαλείμματα για νερό και πρόχειρο φαγητό φτάσαμε σε πάνω από τέσσερις ώρες στο Σταυρό. Εκεί, ένας δρόμος ανέβαινε προς τον Άθω κι άλλος κατέβαινε προς την «έρημο», Κατουνάκια, Άγιο Βασίλειο και Καρούλια. Προχωρήσαμε ευθεία και ξαφνικά βγήκαμε σε ξέφωτο. Μείναμε έκθαμβοι. Μια θέα απίστευτου κάλλους απλωνόταν μπροστά μας. Όλη η δυτική πλευρά του ποδιού μέχρι το Δοχειάριο, από κάτω μας η Σκήτη της Αγίας Άννας και από πάνω μας ο Άθως. Σαν αεροφωτογραφία που σου κόβει την ανάσα. Τα δύσκολα όμως ήταν μπροστά μας. Από τα 750μ. κατεβήκαμε στα 300, από μονοπάτι με έντονη κατωφέρεια. Παρασυρμένες πέτρες σε ακανόνιστο σχήμα κάλυπταν μέχρι και τα τσιμεντένια σκαλοπάτια που συναντήσαμε προς τη Σκήτη και κάθε μας βήμα ήταν δύσκολο. Δοκίμασαν τα όρια της αντοχής μας και νομίζαμε πως δε θα φτάσουμε. Το τέλος μας αποζημίωσε.

Αγία Άννα, η ομορφιά της απλότητας. Λειτουργία στο παρεκκλήσι, σα μια οικογένεια. Χρειαζόμασταν οπωσδήποτε ξεκούραση. Στο δειλινό, που θα ζήλευε ως κι η πολυδιαφημισμένη Οία, παρέες κουβέντιαζαν. Κάποιοι κύπριοι μιλούσαν για την πολιτική κατάσταση στο νησί, άλλοι παραπέρα πλοηγούνταν στο διαδίκτυο μήπως και τους ξεφύγει η επικαιρότητα. «Ήρθα πρώτη φορά πριν εννέα χρόνια, στα είκοσί μου» τον άκουσα να λέει. «Πέρασα κρυφά πεζός και σταμάτησα σ` ένα σπίτι μέσα στη νύχτα να ζητήσω νερό. Φώναξαν τους χωροφύλακες και με απείλησαν πως αν το ξανακάνω δε θα μου δώσουν ποτέ διαμονητήριο. Έμεινα τρία χρόνια στη Διονυσίου, ήθελα να γίνω μοναχός, τηλεφώνησαν όμως οι γονείς μου και τους είπαν να με διώξουν». Βλέμμα απλανές και άκακο, στριφτό τσιγάρο, τρύπα στο αυτί που θα `χε κλείσει. Πιο κάτω, μίλησα με ένα νεαρό που είχε φιλοξενηθεί στα Καυσοκαλύβια. Κάθε άνθρωπος και μια ιστορία.

Ήπιαμε τον πρωινό καφέ μετά τη λειτουργία και βαδίσαμε το μονοπάτι προς τη Νέα Σκήτη, όπου αφήσαμε τον ένα συνοδοιπόρο και συνεχίσαμε με τον άλλο προς την Αγίου Παύλου. Σα μια μικρή Σιμωνόπετρα, με προσεγμένη λιθοδομία, όμορφη και με κρύα νερά, μας δρόσισε και έθρεψε τη φαντασία μας για μια μελλοντική διαμονή.

Η παρέα έσμιξε στην Ξενοφώντος, όπου ανταλλάξαμε εντυπώσεις. Στην αγρυπνία, ξημερώνοντας το Γενέθλιον του Τιμίου Προδρόμου, η ατμόσφαιρα ήταν κατανυκτική. Στο μισοσκόταδο, οι ψαλμωδίες μπροστά στη νεκρική σιγή του εκκλησιάσματος, ο ήχος των θυμιατών και των κατζίων, το κούνημα του πολυελαίου υπό το βλέμμα της Οδηγήτριας, διακήρυτταν τη γιορτή. Η πρωινή τράπεζα είχε από ψάρι μέχρι κόλλυβα. Είδαμε όλοι τον πατέρα Σεραφείμ, βιαστικά οι δύο της ομάδας, για να φύγουμε στο Δοχειάριο, όπου προσκυνήσαμε τη Γοργοεπήκοο, πριν πάρουμε το πλοίο της επιστροφής.



Στο παγκάκι, λίγο πριν την αγρυπνία, κοντά στο κιόσκι, που ακόμη είχε ήλιο, ο αρχαιότερος προσκυνητής της παρέας μας συνέθετε το παζλ μιας ιστορίας. Επρόκειτο για μια ομάδα που ακολουθούσε πειθήνια έναν επιτήδειο αυτο-χρισμένο αρχηγό, που με την εμπειρία του την εκμεταλλευόταν ως χριστέμπορος. Άλλη μια ιστορία προστέθηκε στο κομπολόι. Κάποιοι έρχονται στο Όρος προσδοκώντας αναγνώριση ή υλικό κέρδος, άλλοι, ναυάγια της ζωής, έχουν εξοκείλει και ζητούν ρυμουλκό, άλλοι έρχονται για πεζοπορία, φωτογράφηση, άλλοι από περιέργεια ή για να δουν ένα ζωντανό μουσείο. Άλλοι γυρεύουν σκοπό στη ζωή τους κι άλλοι αρκούνται στην ησυχία. «Κι εσύ, τι απ` όλα αυτά γυρεύεις εδώ»; … ήταν σα να ρωτούσε. Έπρεπε να παραμερίσω το περιτύλιγμα για να βρω το περιεχόμενο του προσκυνήματος. «Τη νοερά προσευχή» θα απαντούσα, αφού όλα εδώ δοξάζουν το δημιουργό. Σηκωθήκαμε να προλάβουμε τη δύση στο κιόσκι καθώς έπεφτε ο ήλιος.

(Η φωτό είναι του Κώστα Μιχαηλίδη)

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΣΠΟΥΔΑΣΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑ;

Η ανακοίνωση των βάσεων για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση οδηγεί σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με το είδος σπουδών που προτιμάει η ελληνική κοινωνία. Δε φαίνεται λοιπόν να έχει αλλάξει, σε γενικές γραμμές, η «παραδοσιακή» αντίληψη που συνδέει τη γνώση με την κοινωνική καταξίωση και την επαγγελματική  αποκατάσταση. Φυσικά αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, αν σκεφτεί κάποιος πως η μέση ελληνική οικογένεια δαπανάει ένα σεβαστό μέρος του προϋπολογισμού της για να επιτύχει την καλύτερη δυνατή μόρφωση των γόνων της, προσβλέποντας σε ένα επιτυχημένο μέλλον τους. Ταυτόχρονα η θέση «η γνώση χάρη της γνώσης» αποτελεί μία στείρα τοποθέτηση αφού απομονώνει το έργο του πνεύματος από την παραγωγική διαδικασία. Οπότε οι προτιμήσεις των νέων στρέφονται σε σχολές που προσφέρουν σιγουριά και επαγγελματικές προοπτικές.

Ίσως οι παραπάνω σκέψεις να εξηγούν, εν μέρει τουλάχιστο, τις χαμηλές βάσεις εισαγωγής στα τέσσερα θεολογικά τμήματα τη χώρας μας. Αφού το επαγγελματικό μέλλον των εκατοντάδων απόφοιτών τους είναι αβέβαιο, μιας και η μοναδική πραγματική διέξοδός τους είναι να προσλαμβάνονται ελάχιστοι για να διδάξουν ένα μόνο μάθημα, τα Θρησκευτικά, στη Μέση Εκπαίδευση, οι περισσότεροι υποψήφιοι αποφεύγουν να τις δηλώσουν, ή τις τοποθετούν στις τελευταίες θέσεις του μηχανογραφικού τους. Δεν αποτελούν δηλαδή κύρια επιλογή της μεγάλης πλειοψηφίας των υποψηφίων φοιτητών. Αυτή όμως η αντιμετώπιση που έχουν οι θεολογικές σπουδές νομίζω πως τις αδικεί, ενώ στερεί πολλούς νέους από τη γνωριμία με ένα σημαντικό αντικείμενο. Θα εξηγήσω στη συνέχεια τι εννοώ, αφού διευκρινίσω καταρχήν πως η πανεπιστημιακή θεολογία δεν αποτελεί – και δε μπορεί να αποτελεί- μέσον για την προσωπική επαφή με το θείο και την κλήση που δίνει ο Θεός. Τα παραπάνω είναι εμπειρικές λειτουργίες και βέβαια δε χρειάζονται ειδικές πανεπιστημιακές σπουδές για να τις αποκτήσει κάποιος, αλλά απεριόριστη πίστη και συμμετοχή στη λειτουργική και μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας. Άρα οι θεολογικές σπουδές δεν απευθύνονται σε μία ομάδα «εκλεκτών», αλλά σε όλους τους ανθρώπους που επιθυμούν να γνωρίσουν και να ερευνήσουν εκφάνσεις του θρησκευτικού φαινομένου, και ιδιαίτερα του χριστιανισμού και της ορθοδοξίας, που είναι βασικοί πυλώνες του πολιτισμού μας.

Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια μερικούς από τους λόγους που αναδεικνύουν την αξία των θεολογικών σπουδών και μπορεί να οδηγήσουν έναν νέο σε μία πανεπιστημιακή θεολογική σχολή: Οι θεολογικές σπουδές αποτελούν αφετηρία για τη διεύρυνση των γνώσεων που αφορούν το Χριστιανισμό, που είναι, όπως τονίστηκε, βασικό συστατικό του δυτικού πολιτισμού. Ταυτόχρονα οδηγούν στη γνώση του θρησκευτικού φαινομένου, που επηρεάζει μεγάλες ανθρώπινες ομάδες και καθορίζει τον τρόπο ζωής τους. Οπότε οι νέοι θα αποκτήσουν ένα πολύτιμο εργαλείο ερμηνείας του σημερινού κόσμου. Καλύπτουν μία μεγάλη γκάμα ενδιαφερόντων που περιλαμβάνει ιστορία, αρχαιολογία, μουσική, χρήση ερμηνευτικών μεθόδων κ.α. Μέσω αυτών γίνεται γνωριμία με μία σημαντική πτυχή της ανθρώπινης σκέψης, της θρησκευτικής. Ο θεολόγος έρχεται σε επαφή με κείμενα που είναι ζωντανά, επηρέασαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν πολλές πτυχές του πολιτισμού και της καθημερινότητας.

Οι θεολογικές σπουδές δίνουν το δικαίωμα να προχωρήσει κάποιος σε μεταπτυχιακές σπουδές που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Μάλιστα, αν αυτές σχετίζονται με τα κείμενα της Βίβλου μπορεί να χρησιμοποιήσει για τις έρευνές του, ό, τι πιο σύγχρονο έχουν να επιδείξουν οι επιστήμες της ιστορίας, της αρχαιολογίας της ραδιοχρονολόγησης, της γλωσσολογίας κοκ.

Τα τέσσερα θεολογικά τμήματα ανήκουν στα δύο από τα καλύτερα σύγχρονα Πανεπιστήμια, σύμφωνα και με τελευταία έρευνα, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι ο νέος άνθρωπος μέσα σε ένα τέτοιο σημαντικό πανεπιστημιακό campus, στο οποίο είναι συνεχής η ανταλλαγή ιδεών και κατά συνέπεια η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, θα μπορέσει να ξεδιπλώσει την προσωπικότητά του και να ανακαλύψει τα ενδιαφέροντά του και τις δεξιότητές του.

Τέλος, δε χρειάζεται να τονιστεί πως το πτυχίο της θεολογίας δίνει την ευκαιρία για συμμετοχή στους διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ. Αν και οι θέσεις, όπως τονίστηκε, δεν είναι πολλές, εντούτοις παρέχει δυνατότητα για διορισμό σε θέση θεολόγου καθηγητή στη Μέση Εκπαίδευση.

Ας μη θεωρηθεί όμως ότι με τα παραπάνω καλύπτονται όλα τα «αγαθά» που παρέχουν οι θεολογικές σπουδές. Είναι μόνο ενδεικτικά στοιχεία που στοχεύουν να φανερώσουν πως και οι σπουδές που δεν αποτελούν, για λόγους που θεωρούνται απόλυτα κατανοητοί, προτεραιότητα για τους νέους, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία στην προσπάθεια για την επιτυχία στη ζωή. Επομένως υπάρχουν λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν στη σπουδή της θεολογικής επιστήμης. Το σίγουρο είναι πως αυτός που θα την επιλέξει μάλλον δε θα μετανιώσει για την επιλογή του.

Νίκος Παύλου

Ένα σημαντικό εύρημα: Συναγωγή του 1ου αι. μΧ βρέθηκε στο βόρειο Ισραήλ

Στο πολύ καλά πληροφορημένο Ιστολόγιο βιβλικών σπουδών δημοσιεύτηκε η πληροφορία ότι στο βόρειο Ισραήλ ανακαλύφτηκαν ερείπια Συναγωγής του 1ου αι μΧ. Οι ερευνητές υποψιάζονται την ισραηλιτική παρουσία στην περιοχή, αφού δεν έχουν βρεθεί οστά χοίρων. Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα  archaeofeed και στο Ιστολόγιο Βιβλικών Σπουδών . 

Η αρχαιότητα για το άλλο μισό του φεγγαριού!

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Larissanet (5/8/2016).

Οι γυναίκες πρωταγωνίστριες της ιστορίας.

Παρουσίαση του βιβλίου του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρη Κυρτάτα «Το παράπονο της Βρισηίδας. Έρωτας, επιθυμία και εγκράτεια στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα»

Το βιβλίο του καθηγητή της αρχαίας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Δημήτρη Κυρτάτα « Το παράπονο της Βρισηίδας. Έρωτας, επιθυμία και εγκράτεια στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα» είναι μία προσπάθεια διείσδυσης σε συμπεριφορές που συνδέονται με γνωστές γυναικείες μορφές που έζησαν σε μεγάλες στιγμές της αρχαιότητας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι και οι πρωταγωνίστριες των γεγονότων. Άλλωστε αυτό δε φαίνεται να είναι απαραίτητο. Ακόμη και σε κείμενα της Ύστερης αρχαιότητας που είναι καρπός αναζήτησης του Υπερβατικού σαν το Λειμωνάριο ή τη Λαυσαϊκή Ιστορία παρουσιάζονται  γυναικείες συμπεριφορές που δε δείχνουν να κινούν αρχικά το ενδιαφέρον που αρμόζει σε πρωταγωνιστή, στη συνέχεια όμως σε μία προσπάθεια διαφύλαξης της ηθικής δημιουργούν συμπεριφορές που κάνουν τον αναγνώστη να απορήσει και να θαυμάσει. Το ίδιο γίνεται και με τις γυναίκες που παρουσιάζονται στο βιβλίο. Τη Νέαιρα, τις πολεμίστριες και ηγέτιδες, τη Βρισηίδα, την Κίρκη και τις αγρότισσες που ζουν στη νότια Εύβοια και συν- πρωταγωνιστούν τελικά στο έργο του Δίωνα του Προυσαέως για το ναυαγό στον τόπο της Αφροδίτης.

Χωρίς αμφιβολία η κάθε μία από αυτές συνδέεται με μία πτυχή της γυναικείας προσωπικότητας. Ο κοινός παρονομαστής όμως είναι ο έρωτας που δείχνει να είναι και το ουσιαστικό κίνητρο συμπεριφορών. Όπως τονίζει ο Δημήτρης Κυρτάτας  αναφερόμενος στη Βρισηίδα: «όλες οι διαθέσιμες μαρτυρίες είναι γραμμένες από άνδρες, αλλά ο έρωτας ήταν βεβαίως μια υπόθεση που αφορούσε εξίσου τις γυναίκες».  

Αυτός μπορεί να εκδηλώνεται παντοιοτρόπως: Στη Νέαιρα συνδέεται με τη μοιχεία και την πορνεία, στις γυναίκες που έκαναν αισθητή την παρουσία τους ακόμη και στην ηγεσία στρατευμάτων ή στην ηγεσία βασιλείων σαν την Παλμύρα η εμφάνισή του, όσο κι αν δεν εντοπίζεται στην πρώτη γραμμή της αφήγησης, είναι τελικώς πάντα αισθητή, στην ιστορία της  Βρισηίδας –που είναι και το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου- οδηγεί στο παράπονο είτε για το χαμό του φίλου του αγαπημένου είτε για τον αποχωρισμό από αυτόν, είτε στην ανάμειξη περίπλοκων συναισθημάτων των γυναικών που ξαφνικά από τη συζυγική κλίνη βρέθηκαν στην κλίνη του νικητή. Βέβαια στην ιστορία της Κίρκης που ακολουθεί ο έρωτας συνδέεται με το φόβο της εγκατάλειψης. Γιατί τελικά ας σκεφτούμε τι ήταν στην πραγματικότητα η κυρία της Αίας: Ένα μοναχικό πλάσμα,  περιτριγυρισμένη από υπηρέτριες και όντα που είχε δημιουργήσει η ίδια. Η λαχτάρα λοιπόν του συντρόφου, του όμοιου είναι δεδομένη για αυτή  την  καλλιπλόκαμη γυναίκα που αισθάνθηκε όπως και η Καλυψώ ότι ο βασιλιάς της Ιθάκης θα την εγκατέλειπε παντοτινά αφοσιωμένος σε ένα αιώνιο θηλυκό, την Πηνελόπη. Τέλος, στην ιστορία του ναυαγού που στάθηκε τυχερός και βγήκε ζωντανός στη νότια γωνιά της Εύβοιας, εκεί που κυριαρχεί το στενό του Καφηρέα και πάλι γυναίκες εμφανίζονται παντού. Σε ένα είδος παραδείσου, που πολύ γλαφυρά περιγράφει ο Δημήτρης Κυρτάτας, οι αγάπες αλλά και τα πορνεία των πόλεων έχουν τη θέση τους. Ο καθένας όμως παίρνει αυτό που του αξίζει. Οι αγνοί κυνηγοί τις πρώτες, ενώ οι ακόρεστοι, λυσσασμένοι και φιλήδονοι των πόλεων περνούν τις πόρτες των κακόφημων εργαστηρίων της εποχής. Βέβαια, αν και η προτίμηση του Δίωνα που καταγράφει την περιπέτεια, είναι ξεκάθαρη και οικτιρίζει τη μοίρα αυτών που βρέθηκαν στη σκλαβιά και την υποταγή, εντούτοις και εδώ ο μεγάλος πρωταγωνιστής είναι ο έρωτας.

Διαβάζοντας λοιπόν το «Παράπονο της Βρησηίδας» κατανοείς ότι οι ιστορίες γυναικών δεν είναι τόσο απλές, όπως ίσως αρχικά να φαίνονται. Ο συγγραφέας ανοίγοντας συζήτηση μαζί τους προσανατολίζει στην κατανόησή τους, αφού προηγουμένως βάζει τον αναγνώστη του να σκεφτεί ότι τελικά πίσω από τα ανθρώπινα συναισθήματα αναδεικνύονται  πολλές πτυχές του κοινωνικού και πολιτικού βίου, κάτι που επισημαίνει όταν γράφει « Ο έρωτας, ο γάμος, η μοιχεία και η πορνεία στην κλασική Αθήνα διαπλέκονταν όχι μόνο με την κοινωνική αλλά και την πολιτική της δομή» (39).

Ας το δούμε αυτό στη συνέχεια συζητώντας για το λόγο του Απολλόδωρου (και όχι του Δημοσθένη) «Κατά Νεαίρας» που φανερώνει παθογένειες της αθηναϊκής δημοκρατίας με την οποία έχει ασχοληθεί ο Δημήτρης Κυρτάτας και στο έργο του «Μαθήματα από την  Αθηναϊκή Δημοκρατία»,  που αφορούν βέβηλες τελετουργίες  και  πολιτικές αντιπαλότητες  οι οποίες  έχουν ως παρονομαστή την εκμετάλλευση αδύναμων γυναικών.

Ο λόγος εκφωνήθηκε το 340 πΧ κατά τη διάρκεια της αντιδικίας μεταξύ των Απολλόδωρου και Θεόμνηστου από τη μία πλευρά και του Στέφανου από την άλλη. Σε αυτόν  καταγγέλθηκε ότι η Νέαιρα, αν και εταίρα και  μη πολίτης της Αθήνας, σφετερίστηκε τα δικαιώματα της Αθηναίας. Αναγνώρισε τα τέκνα της ως γνήσιους Αθηναίους πολίτες και η κόρη της, εταίρα και η ίδια, συμμετείχε σε δημόσιες εκδηλώσεις της πόλης. Αν τα παραπάνω αποδεικνύονταν αληθινά, τότε, σύμφωνα με τους νόμους, η Νέαιρα θα πωλούνταν ως δούλη, τα παιδιά της θα έχαναν τα δικαιώματα των πολιτών και ο Στέφανος θα αποβάλλονταν από τη δημόσια ζωή της πόλης.

Όμως η αντιδικία είχε πολιτικά κίνητρα. Ο Στέφανος ήταν οπαδός του Εύβουλου, αντίπαλου του Δημοσθένη, και είχε πετύχει την καταδίκη του Απολλόδωρου κατηγορώντας τον ότι είχε προτείνει παράνομο ψήφισμα. Για λόγους αντεκδίκησης ο Απολλόδωρος μαζί με το γαμπρό του Θεόφραστο, μετά από έρευνες μηνύουν τη Νέαιρα, που συνδέονταν με το Στέφανο, και την κατηγορούν ότι, ενώ ήταν εταίρα και ξένη, είχε σφετεριστεί δικαιώματα που δεν της ανήκαν.

Πολλές εταίρες, όπως γράφει ο Δημήτρης Κυρτάτας,  ήταν δούλες, αλλά συνηθέστερα απελεύθερες ή ξένες και πολύ σπανίως Αθηναίες. Δεν είχαν το δικαίωμα να παντρευτούν έναν πολίτη.

Την αγόρευση την αρχίζει ο Θεόμνηστος (Θ) και τη συνεχίζει, ως πιο έμπειρος, ο Απολλόδωρος (Α). Ο Θεόμνηστος  αποκαλύπτει τους σημαντικούς, κατά τη γνώμη του, λόγους που οδήγησαν στην υποβολή της μήνυσης. Κατόπιν αρχίζει να αφηγείται τις αιτίες της διαμάχης. Ο Απολλόδωρος  είχε προτείνει σχέδιο ψηφίσματος σύμφωνα με το οποίο τα χρήματα που περίσσευαν από τα οικονομικά της πόλης, θα έπρεπε να αποδοθούν στο στρατό και όχι για την παρακολούθηση των θεατρικών αγώνων από τους φτωχούς Αθηναίους (θεωρικά). Αυτό αποτελούσε πάγια τακτική της παράταξης του Δημοσθένη ενόψει του αγώνα κατά του Φιλίππου. Ο Στέφανος καταγγέλλει το ψήφισμα ως παράνομο επιτυγχάνοντας την καταδίκη του Απολλόδωρου  σε πρόστιμο ενός τάλαντου. Παράλληλα με συκοφαντίες επιδιώκει το στιγματισμό του και το χαρακτηρισμό του ως πονηρού (:φαύλου).

Η Νέαιρα σύμφωνα με το λόγο δεν πρέπει να αθωωθεί, αφού η  αθώωσή της εγκυμονεί τον κίνδυνο οι εταίρες να εξομοιωθούν με τις «κανονικές» Αθηναίες, πράγμα απαράδεκτο. Στο κάτω-κάτω κάθε γυναίκα έχει την αποστολή της(!): Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Απολλόδωρος: «τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή, τις παλλακίδες για την καθημερινή φροντίδα του σώματος και τις συζύγους για να μας γεννούν γνήσια τέκνα και να προστατεύουν πιστά την περιουσία του σπιτιού μας» (125-129)

Περισσότερα για την ιστορία της Νέαιρας και τις προεκτάσεις της θα βρει κάποιος στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου του Δημήτρη Κυρτάτα. Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι η διαπίστωση του πως η συναισθηματική πλευρά του αρχαίου κόσμου –ειδικά αυτή που συνδέονταν με κοινωνικοπολιτικές σχέσεις και πολεμικές επιχειρήσεις- δεν έχει ακόμη διερευνηθεί επαρκώς. Ίσως ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα, στο οποίο καταγράφεται ότι συνέχεια στον αρχαίο κόσμο ακούγονταν διδαχές που τόνιζαν ότι οι παθιασμένοι έρωτες μεταξύ κατακτητών και κατακτημένων- οποιαδήποτε μορφή και να είχε η κατάκτηση- δεν ήταν θεμιτοί και έπρεπε να απαγορευτούν.

***

 Στο βιβλίο του Δημήτρη Κυρτάτα οι γυναικείες μορφές είναι αναμφίβολα πρωταγωνίστριες. Και το παράδοξο είναι ότι κάποιες από αυτές συνδέονται με ενασχολήσεις που κατεξοχήν θεωρούνταν ανδρικές, σαν τον πόλεμο. Οπότε το αιώνιο ερώτημα για μία ακόμη φορά πλανιέται: Ποιο φύλλο είναι ο κατεξοχήν δημιουργός της ιστορίας; Θεωρώ ότι διαπερνάει το βιβλίο για το οποίο συζητάμε η απάντηση. Οπότε εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι μόνο οφέλη μπορούν να προκύψουν από την ανάγνωσή του!