ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΠΙΝΑΚΑ


ΓΙΑΤΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ



Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Σάββατο 13 Ιανουαρίου 2024

Κυριακή 31 Δεκεμβρίου 2023

53 βιβλικά πρόσωπα που έχουν επιβεβαιωθεί με τις αρχαιολογικές ανασκαφές


 'Εχει τονιστεί και άλλη φορά. Η Παλαιά Διαθήκη είναι θρησκευτική συλλογή κειμένων που παρουσιάζουν τις ενέργειες του Θεού. Ως μέσον καταγραφής χρησιμοποιείται ο τρόπος σκέψης και οι  ιδέες των συντακτών των βιβλίων, ενώ σημαντικό ρόλο στην επιλογή τους έχουν και οι ανάγκες της εποχής που έγινε η τελική έκδοσή τους. 

Παρουσιάζει λοιπόν ενδιαφέρον για την κατανόηση των ίδιων των κειμένων η σύνδεση των καταγραφών με συγκεκριμένες ιστορικές προσωπικότητες που ο ρόλος τους στην ιστορία έχει επιβεβαιωθεί από τις αρχαιοογικές ανασκεφές. Αυτές παρουσιάζονται στο ενδιαφέρον άρθρο του περιοδικού Bible History Daily που αξίζει να διαβαστεί!

Σάββατο 28 Οκτωβρίου 2023

Η Γάζα τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες


Ἡ Γάζα, για την οποία γίνονται συνεχείς αναφορές, τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, σύμφωνα μὲ τὸ έργο του Μάρκου Διακόνου “Ο Βίος του Αγίου Πορφύριου” , ἦταν πόλη τῆς Παλαιστίνης, πολυάνθρωπη, γνωστή, στὴν ὁποία κατοικοῦσαν πολλοὶ εἰδωλολάτρες. Ἡ
εἴσοδος σὲ αὐτὴ γίνονταν ἀπὸ τὴν περιοχὴ Τετράμφοδον (σταυρόδρομι) στὴν ὁποία ὑπῆρχε ἄγαλμα τῆς Ἀφροδίτης. Αὐτὸ τιμώνταν ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῆς
πόλης, καὶ εἰδικὰ τὶς γυναῖκες ποὺ ἄναβαν λυχνάρια καὶ τὸ θυμιάτιζαν μὲ λιβάνι.
Μέσα στὴν πόλη, στὶς ἀρχὲς τοῦ 5ου αι. ὑπῆρχαν ἀρκετοὶ ναοί. Αὐτοὶ ἦταν ἀφιερωμένοι στὸν Ἥλιο, τὴν Ἀφροδίτη, τὸν Ἀπόλλωνα, τὴν Περσεφόνη, τὴν Ἑκάτη. Ὑπῆρχε ἐπίσης τὸ Ἠρωεῖο καὶ ναὸς ἀφιερωμένος στὴν Τύχη τῆς πόλης. Ὁ σημαντικότερος ὅλων ὅμως ἦταν τὸ Μαρνεῖον ποὺ εἶχε κτιστεῖ πρὸς
τιμὴν τοῦ Κρητογενῆ Δία. Μέχρι τὴν ἐποχὴ τοῦ Αγίου Πορφύριου, επισκόπου Γάζης ὁ μόνος χριστιανικὸς ναὸς τῆς περιοχῆς ἦταν ἀφιερωμένος στὴν Ἁγία Εἰρήνη τοῦ Θεού. Ὁ ἴδιος φρόντισε νὰ κτιστεῖ ἐκκλησία ποὺ τὴν ὀνόμασε Εὐδοξιανὴ
πρὸς τιμὴν τῆς προστάτιδάς του, τῆς αὐτοκράτειρας Εὐδοξίας.
Αὐτὸ τὸ γεγονὸς φανερώνει ὅτι λίγοι κάτοικοι τῆς Τύρου ἦταν
χριστιανοὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 5ου αι. Ἐπίσης φαίνεται ὅτι ἀρκετοὶ ἀπὸ αὐτοὺς δεν εἶχαν σπουδαία κοινωνικὴ προέλευση. Αὐτὸ συνάγεται ἀπὸ τὸν ὑπαινιγμὸ ποὺ
γίνεται γιὰ τὴν οἰκονομικὴ κατάσταση τῆς κοινότητας καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς χριστιανοὺς τῆς πόλης πρὶν τὴν ἔλευση τοῦ Ἁγίου Πορφύριου, συγκαταλέγονταν καὶ μία δούλη, ἡ τροφὸς τῆς πλούσιας Αἰλιάδος.

Οι πληροφορίες είναι από το άρθρο: Νικόλαος Παύλου: «Το έργο του Μάρκου Διακόνου “Ο Βίος του Αγίου Πορφύριου” ως ιστορική πηγή» - ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ, 821/2008, 243-26. Η εικόνα του Αγίου Πορφύριου από τη wikipedia

Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 2023

ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

 


Ο εκπαιδευτικός θεολόγος μεταδίδει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις/αξίες. Εκτός των άλλων είναι ερευνητής και ερμηνευτής ιδεών (βασικά με θρησκευτικό χαρακτήρα), γνώστης και ερευνητής κειμένων και παραδόσεων (βιβλικά κείμενα, πατερική γραμματεία, ιστορία του χριστιανισμού και των θρησκευμάτων, θεσμοί της εκκλησίας), γνώστης και αναλυτής της πραγματικότητας που βιώνουν οι νέοι άνθρωποι, γνώστης και συζητητής σε απόψεις και ενστάσεις για ζητήματα που αφορούν το αντικείμενό του, συν-μέτοχος του διεπιστημονικού διαλόγου.

Για να μπορέσει να ανταποκριθεί στα παραπάνω η ανάγκη για ενημέρωση και επιμόρφωση είναι συνεχής, αφού νέες τάσεις και ιδέες εμφανίζονται διαρκώς .

Ανταποκρινόμενοι στα παραπάνω και λαμβάνοντας υπόψη τις απαντήσεις σας στο ερωτηματολόγιο για την επιμόρφωση θεολόγων  δημιουργείται θεολογικό εργαστήρι από τους Συμβούλους Εκπαίδευσης ΔΔΕ Λάρισας, ΔΔΕ Φθιώτιδας, ΔΔΕ Κοζάνης για τους συναδέλφους ΠΕ01 των περιοχών ευθύνης τους.

Το εργαστήριο θα λειτουργεί ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες επιμορφωτικές πρακτικές. Θα είναι διαδικτυακό και βασικά θα συγκαλείται σε μηνιαία βάση. Εννοείται ότι η συμμετοχή σε αυτό είναι προαιρετική και οι συναντήσεις θα γίνονται εκτός ωραρίου λειτουργίας των σχολείων. Εισηγητές μπορεί να είναι συνάδελφοι με αυξημένη εμπειρία, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, σύμβουλοι εκπαίδευσης κοκ και θα ακολουθεί συζήτηση και προβληματισμοί.

Ο σύνδεσμος για να συμμετέχετε σε αυτό είναι

 

https://minedu-secondary2.webex.com/meet/npavlou

 

Η θεματολογία των συναντήσεων θα περιλαμβάνει  θέματα διδακτικής των Θρησκευτικών, δειγματικές διδασκαλίες,  ζητήματα διοίκησης της εκπαίδευσης, εφαρμογές των ΤΠΕ στα Θρησκευτικά, διαχείρισης της σχολικής τάξης, πληροφόρηση για νέες τάσεις και ρεύματα της θεολογικής επιστήμης.

Η πρώτη συνάντηση θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 20/10/2023, ώρα 17.00,  και εισηγητρια θα είναι η κα Ιωάννα Κομνηνού, καθηγήτρια ΕΚΠΑ με θέμα «Η αξιοποίηση της τέχνης του κινηματογράφου στο μάθημα των Θρησκευτικών»

Θα καταβληθεί προσπάθεια με την ολοκλήρωση των συναντήσεων να δοθεί βεβαίωση συμμετοχής στους συναδέλφους που θα παρακολουθήσουν ανελλιπώς τις εργασίες του σεμιναρίου.

 

Κυριακή 13 Αυγούστου 2023

ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ


Με την ευκαιρία της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου οι "Θεολόγοι του μαυροπίνακα" παρουσιάζουν παλαιότερες σχετικές αναρτήσεις . ΚΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ! 









ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

https://theologoi-school.blogspot.com/2020/08/blog-post.html# 


 Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

https://theologoi-school.blogspot.com/2010/08/blog-post_14.html#


ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ: ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

https://theologoi-school.blogspot.com/2017/08/blog-post_14.html#


ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ: Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΑ ΠΕΛΑΓΑ

https://theologoi-school.blogspot.com/2013/08/blog-post_15.html#





Κυριακή 6 Αυγούστου 2023

Ο ΑΪΝΣΤΑΙΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

 

Όπως πληροφορεί η ιστοσελίδα insider (https://www.insider.gr/stiles/spend-it/284380/ainstain-pos-katarriptei-ti-bibliki-theoria-tis-dimioyrgias-se-spania?fbclid=IwAR0ijkWdo_4DvyVHeJOt8vkwJn3AqV3bqyo7giTRBGSi19O0YHbmp330buQ ) βρέθηκε σπάνια επιστολή του Άλμπερτ Αϊνστάιν που γράφτηκε το 1950, στην οποία ο πατέρας της σύγχρονης Φυσικής απομυθοποιεί –όπως αναφέρεται- την ιστορία της βιβλικής δημιουργίας. Η επιστολή πωλείται από την αμερικανική εταιρεία εμπορίας αυτόγραφων The Raab Collection στην τιμή των 125.000 δολάριων.

Η επιστολή γράφτηκε στα γερμανικά στις 11 Απριλίου 1950, και απευθύνεται στη σύζυγο ενός γνωστού ραβίνου, την κυρία Μάρθα Μουνκ, καθηγήτρια θρησκευτικών . Ήταν απάντηση σε ερώτημα ομάδας φοιτητών το οποίο, σύμφωνα με την insider, ήταν το εξής «Εκ μέρους των φοιτητών μιας σειράς διαλέξεων για τη θρησκεία, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν πιστεύετε ότι είναι δυνατό για έναν σύγχρονο επιστήμονα να συμβιβάσει την ιδέα της δημιουργίας του κόσμου από τον Θεό, μια ανώτερη δύναμη, με την επιστημονική του γνώση».

Η απάντηση που έδωσε ο πατέρας της σύγχρονη ς φυσικής ήταν (εδώ σε πρόχειρη απόδοση):

 

«Αγαπητή κυρία Munk:

Εφόσον οι ιστορίες της Βίβλου λαμβάνονταν κυριολεκτικά, ήταν αρκετά ξεκάθαρο τι είδους πίστη θεωρούνταν στους αναγνώστες. Αλλά όταν κάποιος αρχίζει να ερμηνεύει συμβολικά τη Βίβλο, δεν είναι πλέον σαφές ότι ο Θεός πρέπει να θεωρείται ως πρόσωπο που είναι κατά κάποιο τρόπο ανάλογο με τα ανθρώπινα όντα. Τότε είναι δύσκολο να πούμε τι απομένει από την πίστη με την αρχικά έννοια.

Νομίζω, ωστόσο, ότι οι άνθρωποι που είναι περισσότερο ή λιγότερο εκπαιδευμένοι στην επιστημονική σκέψη είναι ξένοι στη θρησκευτική αντίληψη του σύμπαντος (με την αρχική έννοια) επειδή εφαρμόζουν το πρότυπο της αιτιώδους συνθήκης σε όλα. Αυτό δεν αναιρεί τη θρησκευτική στάση, αλλά την αντικαθιστά με μια ορισμένη έννοια.

Με εκτίμηση

(υπογραφή)

Albert Einstein

 

Ο μεγάλος επιστήμονας φαίνεται ότι εκφράζει το σκεπτικισμό του μέσα από την απάντηση που δίνει. Τονίζει ότι η κυριολεκτική κατανόηση της δημιουργίας «είναι αρκετά ξεκάθαρο τι πίστη δημιουργεί». Προφανώς, αν ερμηνεύεται σωστά η σκέψη του, υπονοεί την «μη επιστημονική» προνεωτερική προσέγγιση της αφήγησης της Γενέσεως που δεν έχει σχέση με την επιστημονική γνώση και δημιουργεί θρησκοληψία. Αλλά και η συμβολική κατανόηση που επικεντρώνεται σε ανθρωπομορφικές ερμηνείες, ώστε να γίνει αποδεκτή από αμφισβητίες  η παλαιοδιαθηκική αφήγηση, προβληματίζει, αφού δεν απομένει τίποτα από την αρχική έννοια της πίστης.

Συμπεραίνει ότι οι άνθρωποι με επιστημονική σκέψη είναι «ξένοι» με τη θρησκευτική αντίληψη για το σύμπαν, που στηρίζεται στο παρωχημένο γεοκεντρικό μοντέλο.  Αυτό στηρίζεται στο πρότυπο της σχέσης αιτίου-αιτιατού. Και τελειώνει την επιστολή του τονίζοντας ότι αυτή η άποψη δεν αναιρεί τη θρησκευτική πίστη, αλλά την αντικαθιστά κατά κάποιο τρόπο.

Ο Α. Αινστάιν, όπως και η σύγχρονη βιβλική σκέψη, πολύ σωστά διαχωρίζει την επιστημονική σκέψη –προφανώς επικεντρώνεται στη φυσική επιστήμη- και το βιβλικό λόγο που έχει ως στόχο του να αναδείξει με ένα θρησκευτικό κείμενο που χρησιμοποιεί ως μέσον τον τρόπο έκφρασης της εποχής που διατυπώθηκε, τις νέργειες του Θεού. Ο  κόσμος και το σύμπαν γενικότερα, πάντα ήταν αντικείμενο της ανθρώπινης σκέψης, εντούτοις η ερμηνεία και η κατανόηση αφορά τη σκοπιά από την οποία αυτό προσεγγίζεται. Δηλαδή διαφορετική είναι η ματιά του φυσικού επιστήμονα και διαφορετικά τα ερωτήματα στα οπόία ζητάει απάντηση ο βιβλικός ερευνητής. Όπως και τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν. Για τον  βιβλικό το κείμενο της Γενέσεως για τη δημιουργία είναι «εκ των ουκ άνευ», αφού με αυτό θα δουλέψει, ενώ ο φυσικός θα βασιστεί σε νόμους και αρχές της επιστήμης για να μπορέσει να δώσει τις απαντήσεις που θα του ζητηθούν.

Δευτέρα 26 Ιουνίου 2023

Ο ΙΛΙΓΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΒΑΣΗΣ (Εντυπώσεις από το «Περιβόλι της Παναγίας»)



του Κώστα Μιχαηλίδη

Θεολόγου

14ο Γυμνάσιο Λάρισας





Μοιάζαμε με σιτεμένα λυκόπουλα σε πενθήμερη εκδρομή της έκτης Γυμνασίου αρρένων, όταν αποβιβαστήκαμε στη Δάφνη. Είμασταν οκτώ (!) και θα ακολουθούσαμε μια πορεία, άλλοτε κοινή κι άλλοτε παράλληλη σε δύο μικρότερες ομάδες. Καθώς περιμέναμε το μικρό λεωφορείο για τις Καρυές, οι πολυάριθμες γάτες εκλιπαρούσαν για τη νηστήσιμη κολοκυθόπιτα, αφού κρέας δεν θα είχαν δοκιμάσει παρά μόνον ψάρια. Ο γρουσούζης της γατοπαρέας με βλέμμα κακορίζικο, ήταν ενοχλητικός στους προσκυνητές, τραβούσε τα μπατζάκια τους απαιτητικά και τρομοκρατούσε τις άλλες γάτες για να μην φάνε, προκαλώντας τα σχόλιά μας. Στο τρίτο πέρασμά μας από το λιμάνι, δύο μέρες μετά, βρήκε το μάστορή του σε έναν άγριο καυγά με ένα άλλο αρσενικό.

Φτάσαμε στις Καρυές. Ξεκινήσαμε από το Πρωτάτο για να δώσουμε τα διαπιστευτήριά μας στην Παναγία «Άξιον εστί», που δεν ήταν στο Ιερό Βήμα, ως συνήθως, αλλά στον κυρίως ναό. Μετά, οι μισοί κατηφορίσαμε προς την Παναγούδα, ενώ οι υπόλοιποι έμειναν στις Καρυές. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ο γέροντας Γαβριήλ δεν είχε κόσμο και πήραμε την ευλογία του. Πέρα από το ζηλωτισμό του, νομίζω πως καταφέρνει να κρυφτεί από τους μη υποψιασμένους σαν ένα καλοκάγαθο γεροντάκι, που είναι λίγο γραφικό. Κι όμως διάβασε μια κρυφή σκέψη μου και απάντησε με κάποια ατάκα χωρίς να καταλάβει κανείς άλλος. Οι δύο της παρέας πρόλαβαν και προσκύνησαν στην Παναγούδα, αφού οι υπόλοιποι δύο καθυστερήσαμε στο κελί του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Ανεβαίνοντας στον καυτό μεσημεριανό ήλιο, ξεπέρασα τις αντοχές μου φτάνοντας λαχανιασμένος και κάθιδρος αλλά ανάλαφρος ψυχικά.

Ξεδιψάσαμε όλοι κάτω από την κληματαριά στη Σκήτη του Προφήτη Ηλία πίνοντας το δροσερό νερό και ακούγοντας τον χαρισματικό στην επικοινωνία γέροντα Φιλήμονα, το δικαίο της Σκήτης. Κατόπιν οι τέσσερις κατηφόρισαν για τη Μονή Παντοκράτορος και τους ξανασυναντήσαμε την άλλη μέρα. Στον εσπερινό και την πρωινή ακολουθία μοιάζαμε σαν μια οικογένεια στο παρεκκλήσι, αφού το τεραστίων διαστάσεων καθολικό είναι πολύ μεγαλύτερο κι απ` τον Άγιο Αχίλλειο στη Λάρισα. Ο ρωσικός διάκοσμος, ως πρώην ρωσική Σκήτη, δίνει μια ψυχρή ατμόσφαιρα, που αντισταθμίζεται από τη ζεστή παρουσία των μοναχών. Πήρα τη θέση του αναγνώστη στο «Πιστεύω» και στο «Πάτερ ημών». Μετά τη λειτουργία βαδίσαμε τον αμαξιτό χωματόδρομο, όπου μας περιμάζεψε όλους το λεωφορείο, τους τρεις από μας για λίγα μόνο μέτρα μέχρι την Καψάλα.

Ο γέροντας Ευθύμιος είχε ήδη βγει. Αντίκρυσα το βλέμμα του μόλις ένα μήνα μετά την πρώτη συνάντηση. Πήραμε την ευχή του και του μίλησα για λίγο. Η επίδρασή του πάνω μου ήταν καταλυτική και πάλι. Έφερνα στο νου μου τη σκηνή της συνάντησης ανεβαίνοντας το μονοπάτι προς τις Καρυές. Φτάσαμε σε είκοσι λεπτά, χαιρετίσαμε όσους θα έφευγαν για τη Δάφνη και τη Σιμωνόπετρα και ανηφορίσαμε για τη Σκήτη του Αγίου Ανδρέα. Καταλήξαμε στη Μονή Κουτλουμουσίου και τακτοποιηθήκαμε.

Στο Κουτλουμούσι υπήρχαν αρκετοί υπερήλικες γέροντες, που, αν δεν είχες την ευκαιρία να μιλήσεις μαζί τους, φαίνονταν απόμακροι. Η μόνη γνωριμία ήταν με αγιοταφίτη μοναχό, που, πριν φύγουμε την επομένη, μας κέρασε καφέ και μας μίλησε για τις εμπειρίες του στους Αγίους Τόπους. Μας προέτρεψε να τους επισκεφτούμε με προσκυνηματική εκδρομή καθώς οργάνωνε κι ο ίδιος. Το δειλινό μας βρήκε στις Καρυές με βάδισμα, συζήτηση, φωτογράφηση, με διάλειμμα από τους γρήγορους ρυθμούς.

Η Σιμωνόπετρα είναι όνειρο πολλών για διαφορετικούς λόγους και η Παναγία μαζί με τους κτήτορες του μοναστηριού μας ικανοποίησε όλους. Ο πλέον βιβλιόφιλος της παρέας ξεναγήθηκε στη βιβλιοθήκη της Μονής μαζί με τους άλλους δύο φιλαναγνώστες φιλολόγους, ο ψάλτης βρήκε το αντικείμενό του, όσο για μένα, το λάτρη της μουσικής, μου χάρισε ένα πρωινό με τη χορωδία πλήρη. Ήμουν στις τέσσερις και είκοσι στο καθολικό και στις επτά και μισή είχε τελειώσει η λειτουργία. Το κελάϊδισμα των πουλιών έξω από το ναό γινόταν ένα με τα αηδόνια στο ψαλτήρι, το φως της αυγής ένα με το φωτισμό των καντηλιών. Μαζί με το θυμίαμα ανέβαιναν ψηλά, μαζί και οι ψαλμωδίες όλων των αγιορειτών του Όρους έφταναν στον ουρανό. Ο νεότερος της παρέας δήλωσε: «Πρώτη φορά στην εκκλησία σκέφτηκα πως δεν θέλω να τελειώσει». Οι τρεις ώρες έμοιαζαν με ένα λεπτό. Τόσο λίγο. Το λείψανο της ισαποστόλου έκαψε το στόμα μου, όπως είχε συμβεί παλιότερα. Στο πιο εντυπωσιακό κτήριο που ορθώνεται στο Άγιον Όρος και τα μπαλκόνια του κρέμονται σαν αετοφωλιά φοβίζοντας τον κόσμο, η κορυφή του βράχου, που πάνω του κάθεται το μοναστήρι, φτάνει ως το άστρο της Βηθλεέμ, στο δάπεδο του κυρίως ναού, στην ταράτσα του έβδομου ορόφου. Αρχιτεκτονικό θαύμα!

Στο Δοχειάριο η ζέστη, οι κοιτώνες που θύμιζαν στρατιωτικό θάλαμο και η έλλειψη ντουζιέρας θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν τη γκρίνια. Η υπόλοιπη ομάδα είχε επισκεφθεί τη Μονή Ξηροποτάμου και την Ξενοφώντος με πολύ καλύτερες συνθήκες διαμονής, όμως η Παναγία φρόντισε και για μας.

Ο ήλιος είχε πέσει και η πομπή των μοναχών και των λαϊκών μαζί με τα λείψανα των νεομαρτύρων που θησαυρίζονται στη Μονή, προχωρούσε κατά μήκος της παραλίας ψάλλοντας. Το εκκλησάκι απείχε ενάμισι χιλιόμετρο και η ατμόσφαιρα ήταν κατανυκτική. Εκτιμώντας τις δυνάμεις μας και τον ελαφρύ ρουχισμό γυρίσαμε πίσω για ύπνο ως τις τρεις. Βαδίζοντας σε βαθύ σκοτάδι γυρίσαμε πίσω από τις τρεισήμισι ως τις έξι. Αρτοκλασία, κόλλυβα, γλυκό, λικέρ. Δε μπορεί να μεταδώσει κάποιος σε όσους δεν έχουν επισκεφθεί το Άγιον Όρος την εικόνα αυτή. Ακουγόταν η σελίδα στο αναλόγιο να γυρίζει από την ησυχία, υπήρχε μόνο φυσικό φως, οι ψάλτες δεν συναγωνίζονταν στα ξεφωνητά, όλοι σχεδόν κοινώνησαν. Ο εκκλησιασμός στην πόλη μοιάζει με τροφή ταχυφαγείου συγκρινόμενη με βιολογικά τρόφιμα μαγειρεμένα από μεγάλους μάγειρες.

«… καὶ καυχώμεθα ἐν ταῖς θλίψεσιν, εἰδότες ὅτι ἡ θλῖψις ὑπομονὴν κατεργάζεται, ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιμήν, ἡ δὲ δοκιμὴ ἐλπίδα,ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει, ὅτι ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν διὰ Πνεύματος ῾Αγίου τοῦ δοθέντος ἡμῖν» (Προς Ρωμαίους 5, 3 - 5).

Ήταν λίγο πριν τις έξι και είχε ξημερώσει. Η θαλασσινή αύρα με δρόσιζε και οι πευκοβελόνες μου χάιδευαν το πρόσωπο. Η αγρυπνία είχε φτάσει στη θεία λειτουργία, στον Απόστολο, οι πατέρες κι εμείς είμασταν καθισμένοι στα πεζούλια του περίβολου από το εκκλησάκι και το θέμα της περικοπής ήταν παραπλήσιο με το ανάγνωσμα στην απογευματινή τράπεζα της Μονής. Όταν η θλίψη βιώνεται ως προσωπική, ή ομαδική εμπειρία, τότε συχνά συντελείται μια ακραία ταπείνωση, που ελκύει τη θεία χάρη. Η συντριβή μπορεί να ανοίξει την πόρτα για τη Βασιλεία αντί για την απελπισία και τα αδιέξοδα της υλιστικής πραγματικότητας. Η ελπίδα φαίνεται σαν ένα άπιαστο όνειρο, είναι όμως δόσιμο αυτού του απόλυτου έρωτα με το Θεό, δώρο του Αγίου Πνεύματος. Τότε η πίστη γίνεται τα φτερά αυτού του έρωτα για να πετάξεις και δεν σε ντροπιάζει.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με μας; Τι ξέρουμε από έρωτα; Έγινε διεστραμμένη ερωτική ικανοποίηση. «Γιατί οι μοναχοί καταπιέζουν τις ορμές τους; Ελεύθερος έρωτας για όλους. Άγιο Πνεύμα; Με αέρα κοπανιστό θα ασχολούμαστε τώρα; Βασιλεία; Τι είναι αυτό; Δεν μας ενδιαφέρουν οι εστεμμένοι». Κι αν πεις πως «ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου», τότε θα σου πουν «μα δεν υπάρχει άλλος κόσμος. Όλα εδώ τελειώνουν. Παραμύθι είναι για να κοιμίζουν τον κόσμο και να μην επαναστατεί». Είμαστε σεχταριστές αλλά τα μόνα κοινόβια που γνωρίζουμε είναι οι κολεκτίβες. Ποιος ηγούμενος; Ποια υπακοή; Όλοι ίσοι είμαστε. Κι από την άλλη μεριά η υποκριτική τυπολατρία του πλούτου. Η απενεχοποίηση της προσκύνησης του Μαμωνά κατεβάζοντας το φερετζέ της πίστης. Στην πραγματικότητα δεν θέλουμε το Θεό, ούτε παιδιά θέλουμε, γιατί δε μπορούμε να θυσιαστούμε για να τα μεγαλώσουμε. Ίσως να αντέχουμε κανένα σκυλί να μας ακούει πιστά και να το δώσουμε μόλις το βαρεθούμε, μέχρι εκεί μπορούμε.

Η ανάβαση είναι νόμισμα με δύο όψεις. Το δαιμόνιο της υπερηφανείας προκαλεί βαρύγδουπη πτώση. Όταν όμως διεισδύει στον πνευματικό αγώνα, μπορεί να κάψει τα φτερά της ελπίδας, όπως του Ίκαρου, αν η οίηση προκληθεί από πρόσκαιρη πνευματική ικανοποίηση. Ο μοναχός αντιλαμβάνεται πως οι επιτυχίες του οφείλονται στο Θεό και όχι στον ίδιο και γι` αυτό ελεεινολογεί τον εαυτό του.

Αποχαιρετίσαμε τον Άθωνα με το ταχύπλοο να ξεμακραίνει, ημέρα βουλευτικών εκλογών, όπου οι μισοί θα επέλεγαν για όλους. Ο λαός και η ηγεσία που θα εξέλεγε, από τις πολλές άθεες επιλογές που είχε διαθέσιμες, ετοιμάζονται για την πτώση από τα μπαλκόνια της Σιμωνόπετρας, χωρίς όμως την προστασία του οσίου Σίμωνα. Ο πνευματικός νόμος που επιλέγουμε για να μας διαπαιδαγωγήσει ο Θεός, χρειάζεται και πνευματική όραση. «Ἡμάρτομεν γὰρ καὶ ἠνομήσαμεν, καὶ οὔκ ἐσμεν ἄξιοι ᾆραι τὰ ὄμματα ἡμῶν, διότι κατελίπομεν τὴν ὁδὸν τῆς δικαιοσύνης σου, καὶ ἐπορεύθημεν ἐν τοῖς θελήμασι τῶν καρδιῶν ἡμῶν» (Ευχή Μ. Βασιλείου, Θ΄ ώρα).

Κυριακή 11 Ιουνίου 2023

ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΣΜΟΕΙΔΩΛΟ

 

Νικόλαος Παύλου



Κοσμοείδωλο είναι η γνώμη που έχει ο άνθρωπος για τον κόσμο που τον περιβάλλει. Αυτή εξαρτάται από το κοινωνικό και  πολιτιστικό του περιβάλλον, τις αντιλήψεις που έχει αυτός και ο κόσμος στον οποίο ζει, το μορφωτικό του επίπεδο και τις απόψεις που γνωρίζει.

Το βιβλικό κοσμοείδωλο είναι η πιο χαρακτηριστική χρήση συγκεκριμένων αντιλήψεων που είχαν οι άνθρωποι της εγγύς ανατολής σε προνεωτερικές εποχές για τον κόσμο που τους περιέβαλλε, ως μέσον καταγραφής θεϊκών ενεργειών. Αυτό έχει ως βάση του την άμεση παρατήρηση του σύμπαντος και της γης ειδικότερα. Η περιγραφή της χρησιμοποιούσε τις μυθολογικές κατασκευές που είχε γνωρίσει ο βιβλικός Ισραήλ, βασικά μετά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία και την επαφή του με τη σκέψη κυρίως των λαών της Μεσοποταμίας.

H βαβυλωνιακή αντίληψη για το σύμπαν είναι καταγραμμένη στο έπος Ενούμα Έλις που απαγγέλλονταν κάθε πρωτοχρονιά και συνέπιπτε με την εαρινή ισημερία[1].Ο κόσμος, σύμφωνα με αυτό, αποτελείται από τη γη, που είναι επίπεδη και περιτριγυρισμένη από θαλάσσια ύδατα, πάνω στα οποία επιπλέει. Κάτω υπάρχουν τα τάρταρα και πάνω από αυτή ο ουρανός, το στερέωμα[2].

Η βασική γραμμή του βαβυλωνιακού κσομοείδωλου είναι ότι θεότητες και σύμπαν αποτελούνται από το ίδιο υλικό, και μέρη των πρώτων αποτέλεσαν τον κόσμο. Έτσι από μέρη της θεότητας Τιαμάτ, όπως αναφέρεται, προήλθαν τα εξής:

 

«1. « (την) ....Τιαμάτ, ο άρχοντας την νίκησε,

2. [Την άρπαξε, όρισε το πεπρωμένο της και την άνοιξε σαν μύδι(;)

σε δύο (μέρη).

3. Τα δύο δεξιά της μάτια είναι ο Τίγρης, τα δύο αριστερά της ο Ευφράτης.

 

11. Ο άγριος γάιδαρος είναι το πνεύμα του Enlil που έφυγε. το τσακάλι είναι ο αναχωρητής

πνεύμα του Anu.

13. Η καμήλα είναι το πνεύμα της Τιαμάτ που απεβίωσε. Ο άρχοντας της έκοψε τα κέρατα.

14. Της έκοψε (και) την ουρά.»[3]

 

 

 Το βιβλικό κοσμοείδωλο δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στην άμεση παρατήρηση και στην αναφορά σε αυτή. Δεν υπήρχαν δηλαδή αφηρημένες έννοιες αλλά περιγραφές που ήταν παράλληλα και ορισμός. Σε εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης δεν υπάρχει ο όρος «κόσμος» που θα αναφέρονταν στο σύμπαν που περιβάλλει τον άνθρωπο, αλλά οι λέξεις «ουρανός», «γη» και «ύδατα». Στο δεκάλογο αναφέρεται «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς» (Eξοδ. 20:4 ) , έκφραση που επαναλαμβάνεται και στο Δευτερονόμιο (5:8).

Γενικά η βιβλική αντίληψη παρουσίαζε τον κόσμο να αποτελείται από μία επίπεδη γη που την περιέβαλλε ένας ουράνιος θόλος, το στερέωμα, στο οποίο κινούνταν τα ουράνια σώματα (ήλιος, σελήνη, άστρα) που είχαν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Έξω από το στερέωμα υπήρχαν τα ουράνια ύδατα και κάτω από τη γη η άβυσσος.

 


 

Για το στερέωμα αναφέρεται ήταν ένας ουράνιος θόλος, ο ουρανός δηλαδή. Όπως τονίζεται

 

«6  καὶ εἶπεν ὁ θεός γενηθήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ ὕδατος καὶ ἐγένετο οὕτως

 7  καὶ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸ στερέωμα καὶ διεχώρισεν ὁ θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος ὃ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος

 8  καὶ ἐκάλεσεν ὁ θεὸς τὸ στερέωμα οὐρανόν καὶ εἶδεν ὁ θεὸς ὅτι καλόν καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωί ἡμέρα δευτέρα» (Γεν 1:6-8) και

 

«14  καὶ εἶπεν ὁ θεός γενηθήτωσαν φωστῆρες ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ εἰς φαῦσιν τῆς γῆς τοῦ διαχωρίζειν ἀνὰ μέσον τῆς ἡμέρας καὶ ἀνὰ μέσον τῆς νυκτὸς καὶ ἔστωσαν εἰς σημεῖα καὶ εἰς καιροὺς καὶ εἰς ἡμέρας καὶ εἰς ἐνιαυτοὺς

 15  καὶ ἔστωσαν εἰς φαῦσιν ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐγένετο οὕτως

 16  καὶ ἐποίησεν ὁ θεὸς τοὺς δύο φωστῆρας τοὺς μεγάλους τὸν φωστῆρα τὸν μέγαν εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας καὶ τὸν φωστῆρα τὸν ἐλάσσω εἰς ἀρχὰς τῆς νυκτός καὶ τοὺς ἀστέρας

 17  καὶ ἔθετο αὐτοὺς ὁ θεὸς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς γῆς»  (Γεν 1:14-17 )

 

Το στερέωμα δημιουργείται μέσα σε έναν υδάτινο κόσμο για να τον διαχωρίζει. Σε αυτό τοποθετούνται οι φωστήρες που  ο λόγος ύπαρξής τους είναι η δημιουργία του χρόνου (ημέρες, νύχτες, μεγάλες χρονικές περίοδοι). Φαίνονται από τη γη, ενώ δύο μεγάλοι φωστήρες, ο μέγας, που εμφανίζεται στην αρχή της μέρας, και ο έλασσον, που φωτίζει με τους αστέρες τη νύχτα, είναι τα κυριότερα ουράνια σώματα.

Στα ποιητικά και προφητικά βιβλία διευκρινίζονται χαρακτηριστικά του στερεώματος, που ταυτίζεται με τον ουρανό. Στον Ψαλμό 148 (148,4) διευκρινίζεται «αἰνεῖτε αὐτόν οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν καὶ τὸ ὕδωρ τὸ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν» και στον Ψαλμό 18 διευκρινίζεται ότι ο ουρανός δεν είναι άπειρος αλλά έχει όρια: «ἀπ᾽ ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἔξοδος αὐτοῦ καὶ τὸ κατάντημα αὐτοῦ ἕως ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ καὶ οὐκ ἔστιν ὃς ἀποκρυβήσεται τὴν θέρμην αὐτοῦ»  (18:7).

Στο βιβλίο του Ησαΐα καταγράφονται και άλλα χαρακτηριστικά του ουρανού/στερεώματος. Όπως τονίζεται « καὶ ἑλιγήσεται ὁ οὐρανὸς ὡς βιβλίον καὶ πάντα τὰ ἄστρα πεσεῖται ὡς φύλλα ἐξ ἀμπέλου καὶ ὡς πίπτει φύλλα ἀπὸ συκῆς»[4] , «ὁ κατέχων τὸν γῦρον τῆς γῆς καὶ οἱ ἐνοικοῦντες ἐν αὐτῇ ὡς ἀκρίδες ὁ στήσας ὡς καμάραν τὸν οὐρανὸν καὶ διατείνας ὡς σκηνὴν κατοικεῖν»[5] , «ἐγενόμεθα ὡς τὸ ἀπ᾽ ἀρχῆς ὅτε οὐκ ἦρξας ἡμῶν οὐδὲ ἐπεκλήθη τὸ ὄνομά σου ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐὰν ἀνοίξῃς τὸν οὐρανόν τρόμος λήμψεται ἀπὸ σοῦ ὄρη καὶ τακήσονται»[6] . Συμβολικά λοιπόν τονίζεται ότι μπορεί να τυλιχτεί σαν ειλητάριο, να ανοιχτεί ως σκηνή και να σκιστεί. Αποτελεί δημιούργημα του Κυρίου που μπορεί να τον διαχειριστεί όπως θέλει, αφού ανήκει σε Αυτόν.

Έχει θεμέλια που  βρίσκονται στη γη («ὁ οἰκοδομῶν εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνάβασιν αὐτοῦ καὶ τὴν ἐπαγγελίαν αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς θεμελιῶν ὁ προσκαλούμενος τὸ ὕδωρ τῆς θαλάσσης καὶ ἐκχέων αὐτὸ ἐπὶ πρόσωπον τῆς γῆς κύριος ὁ θεὸς ὁ παντοκράτωρ ὄνομα αὐτῷ»[7]), στηρίζεται σε στύλους (στῦλοι οὐρανοῦ ἐπετάσθησαν καὶ ἐξέστησαν ἀπὸ τῆς ἐπιτιμήσεως αὐτοῦ»[8]), που συνταράσσονται και σπαράσσονται όταν θέλει ο Θεός («καὶ ἐταράχθη καὶ ἐσείσθη ἡ γῆ καὶ τὰ θεμέλια τοῦ οὐρανοῦ συνεταράχθησαν καὶ ἐσπαράχθησαν ὅτι ἐθυμώθη κύριος αὐτοῖς»[9] .

Αντίθετα η γη δεν κρέμεται από πουθενά. Όπως τονίζεται στο βιβλίο του Ιώβ «ἐκτείνων βορέαν ἐπ᾽ οὐδέν κρεμάζων γῆν ἐπὶ οὐδενός»[10] , εντούτοις έχει ισχυρά θεμέλια («καὶ ἰσχυρὰ ἐποίει τὰ θεμέλια τῆς γῆς»[11]). Διαθέτει τον «ομφαλό» που είναι το κέντρο της («  καὶ προσέθετο ἔτι Γααλ τοῦ λαλῆσαι καὶ εἶπεν ἰδοὺ λαὸς καταβαίνων κατὰ θάλασσαν ἀπὸ τοῦ ἐχόμενα ὀμφαλοῦ τῆς γῆς καὶ ἀρχὴ ἑτέρα ἔρχεται διὰ ὁδοῦ Ηλωνμαωνενιμ» [12], «προνομεῦσαι προνομὴν καὶ σκυλεῦσαι σκῦλα αὐτῶν τοῦ ἐπιστρέψαι χεῖρά σου εἰς τὴν ἠρημωμένην ἣ κατῳκίσθη καὶ ἐπ᾽ ἔθνος συνηγμένον ἀπὸ ἐθνῶν πολλῶν πεποιηκότας κτήσεις κατοικοῦντας ἐπὶ τὸν ὀμφαλὸν τῆς γῆς»[13] ).

Κάτω από τη γη υπάρχει η άβυσσος, ένας χώρος στον οποίο δεν εισχωρεί το φως. Είναι η κατοικία των νεκρών, ο Σεόλ, μία αρνητική περιοχή. Όπως αναφέρει ο Ησαΐας έχει πύλες («evgw. ei=pa evn tw/| u[yei tw/n h`merw/n mou evn pu,laij a[|dou katalei,yw ta. e;th ta. evpi,loipa»[14]),  ενώ στο Β΄Σαμ αναφέρεται ότι δεσμεύει τους ανθρώπους με σκληρότητα  («wvdi/nej qana,tou evku,klwsa,n me proe,fqasa,n me sklhro,thtej qana,tou»[15]).

Συνοψίζοντας τα παραπάνω το βασικό βιβλικό κοσμοείδωλο παρουσιάζεται σαν σύνολο που έχει ως βασικό του συστατικό τα ουράνια ύδατα που περιβάλλουν τα πάντα και αποτελείται από τον ουράνιο θόλο (στερέωμα), την επίπεδη γη. Κάτω από αυτή βρίσκεται η  άβυσσος που είναι τόπος κατοικίας των νεκρών.

Βεβαίως τα πάντα γίνονται με τη δημιουργική θέληση του Θεού και σε Αυτόν ανήκουν. Όπως αναφέρεται[16] δικοί του είναι οι ουρανοί και η γη. Ο Κύριος θεμελίωσε την οικουμένη και όσα βρίσκονται σε αυτή, έχει κτίσει το βορρά και τις θάλασσας, και για αυτό αγαλλιάζουν με το όνομά του τα βουνά της Παλαιστίνης, Θαβώρ και Ερμών («soi, eivsin oi` ouvranoi, kai. sh, evstin h` gh/ th.n oivkoume,nhn kai. to. plh,rwma auvth/j su. evqemeli,wsaj  13  to.n borra/n kai. qala,ssaj su. e;ktisaj Qabwr kai. Ermwn evn tw/| ovno,mati, sou avgallia,sontai»)

 

***

Διασώζονται όμως και άλλες παραστάσεις που αφορούν το κοσμοείδωλο και  παρουσιάζουν τον Κύριο να αντιμάχεται με αρχέγονα τέρατα του χάους. Έτσι στον Ψαλμό 73[17] συντρίβει τα κεφάλια τους σε μάχη στα ύδατα και τα τσακίζει, δίνοντάς τους για τροφή σε αλλοεθνείς ( «su. evkratai,wsaj evn th/| duna,mei sou th.n qa,lassan su. sune,triyaj ta.j kefala.j tw/n drako,ntwn evpi. tou/ u[datoj  14  su. sune,qlasaj ta.j kefala.j tou/ dra,kontoj e;dwkaj auvto.n brw/ma laoi/j toi/j Aivqi,oyin).

***

Συνοψίζοντας τα παραπάνω να τονιστεί ότι η εικόνα του κοσμοειδώλου εξυπηρετεί τη θρησκευτική σκέψη των συγγραφέων των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης.  Δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν αντιλήψεις και τις μυθολογικές κατασκευές του περιβάλλοντος του βιβλικού Ισραήλ για να παρουσιάσουν θεϊκές ενέργειες και την επέμβαση του Κυρίου στην ιστορία. Είναι στοιχείο της ανοιχτότητας της σκέψης τους και της ανάδειξης της παγκοσμιότητας του βιβλικού Θεού που ήταν ο δημιουργός των πάντων. Τέλος, δεν πρέπει να λησμονείται ότι δεν υπήρχε δυνατότητα διαφορετικού τρόπου παρουσίασης του κοσμοειδώλου, αφού ούτε τα τεχνικά μέσα υπήρχαν και οι άνθρωποι στοχάζονταν μόνο με βάση την εμπειρική παρατήρηση, ούτε η χρήση αφηρημένων εννοιών μιας και αυτή η μορφή έκφρασης ήταν άγνωστη στο πολιτιστικό περιβάλλον των βιβλικών ανθρώπων.

 



[1] Βλ Σάρντο Εουτζένιο Λο (2012). Ο κόσμος των αρχαίων. Μετ Μ. Λειβαδιώτης, Αθήνα: Μελάνι, σ. 29

[2] Οπ 32-33

[3] Βλ Heidel Alexander (19727). The Babylonian Genesis. The story of creation. Chicago & London: 1972, s. 85

[4] Ησ. 34:4

[5] Ησ. 40:22

[6] Ησ. 63:19

[7] Αμ 9:6

[8] Ιωβ 26:11

[9] Β΄ Βασ. 22:8

[10] Ιωβ 26:7

[11] Παρ 8,29

[12] Κρ 9,37

[13] Ιεζ 38,12

[14] Ησ. 38,10

[15] Β Σαμ 22,6

[16] Ψλ 88,12-13

[17] Ψλ 73, 13-14