Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Γράφει ο Νίκος Παύλου
Θεολόγος-Ιστορικός
Αναμφίβολα η γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι το ορόσημο του ελληνικού καλοκαιριού. Όλοι προστρέχουν στη χάρη της ζητώντας τη βοήθεια της Παναγίας, που αποτελεί ελπίδα και λιμάνι καταφυγής για κάθε άνθρωπο. Ταυτόχρονα η γιορτή αποτελεί το κέντρο πολλαπλών κοινωνικών εκδηλώσεων που γίνονται αφορμή να συσφιχτούν ανθρώπινες σχέσεις και να αναδειχτούν συλλογικές μνήμες και ταυτότητες. Αποτελεί δηλαδή, εκτός από θρησκευτικό γεγονός, και σημείο αναφοράς της κοινότητας που θέλει να διατηρήσει τους συνεκτικούς κρίκους που την ενώνουν.
Πρέπει να τονιστεί πως στα βιβλία της Καινής Διαθήκης δε γίνεται κάποια αναφορά στο γεγονός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στην πραγματικότητα βασική πηγή είναι ένα απόκρυφο κείμενο, που σώζεται σε λατινική μετάφραση το ««De Transitu beatae Mariae virginis» (: Περί Μεταστάσεως της μακαρίας Παρθένου Μαρίας), που χρονολογείται τον 5ο αι μ. Χ. και φαίνεται να είναι μετάφραση ενός απολεσθέντος ελληνικού πρωτοτύπου. Αυτό φυσικά δε σημαίνει πως δε διασώζει αρχαίες παραδόσεις. Όπως έχει τονιστεί και παλαιότερα, τα απόκρυφα κείμενα μεταφέρουν αρκετές σημαντικές πληροφορίες και θεωρούνται από τους ειδικούς πολύτιμες πηγές για την ανασύνθεση της εικόνας του αρχέγονου χριστιανισμού.
Το παραπάνω κείμενο δείχνει να αποτελεί τη βασική πηγή και για άλλα έργα που ασχολούνται με το θέμα. Έτσι έχει χρησιμοποιηθεί από τον Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό για τη σύνταξη του λόγου του «Εγκώμιον εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου» και από το συγγραφέα του απόκρυφου που αποδίδεται στον Ιωάννη το Θεολόγο «Λόγος εις την Κοίμησιν της Αγίας Θεοτόκου» που θεωρείται έργο του 5ου ή των αρχών του 6ου αι.
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παραπάνω κειμένων ενώ προσεύχονταν η Θεοτόκος στο κενό μνήμα του Ιησού παρουσιάστηκε εμπρός της ο αρχάγγελος Γαβριήλ και της είπε πως έγινε δεκτό το αίτημά της και θα αναχωρήσει για τον ουρανό. Φεύγει λοιπόν για τη Βηθλεέμ και αρχίζουν σιγά-σιγά να έρχονται οι Απόστολοι, από τα διάφορα μέρη του κόσμου που βρίσκονταν, να την επισκεφτούν, με πρώτο τον Ιωάννη.
Ενώ προσεύχονταν, ακούγεται μία δυνατή βροντή και εμφανίζεται μία μεγάλη στρατιά ουράνιων πλασμάτων, ενώ πολλοί άρρωστοι θεραπεύονταν θαυματουργικά. Οι ιερείς όμως του Ναού αντιδρούν και προσπαθούν να ξεσηκώσουν το πλήθος εναντίον των μαθητών. Το Άγιο Πνεύμα τότε οδηγεί τη Θεοτόκο και τους Αποστόλους στα Ιεροσόλυμα. Πλήθος ανθρώπων τότε συγκεντρώνεται έξω από το σπίτι που αυτοί έμεναν και δοξολογούσαν το Θεό. Κάποιοι τότε προσπαθούν να βάλουν φωτιά στο σπίτι, χωρίς να τα καταφέρουν.
Στη συνέχεια με συνοδεία αναρίθμητα πλήθη αγγέλων εμφανίστηκε ο Χριστός καθισμένος σε θρόνο. Όλες οι δυνάμεις του ουρανού πέφτουν και τον προσκυνούν. Λέει στη Θεοτόκο πως το τίμιο σώμα της θα βρίσκεται αμετακίνητο στον παράδεισο και η άγια ψυχή της στους θησαυρούς του Πατέρα. Αφού προσευχήθηκε η Παναγία, αρχίζει ο Πέτρος την υμνωδία, αυτή ευλογεί τους Απόστολους και ο Κύριος δέχτηκε την ψυχή της.
Τότε όμως κάποιος που λέγονταν Ιεφωνίας επιτέθηκε εναντίον της κλίνης της. Ένας άγγελος όμως του έκοψε και τα δύο χέρια. Μετανιώνει όμως, ζητάει το έλεος της Θεοτόκου και τα χέρια του επανήλθαν και πάλι στη θέση τους.
Οι Απόστολοι αποθέτουν κατόπιν το άγιο σώμα της Παναγίας στη Γεθσημανή. Αρχίζει να ξεχύνεται από τον τάφο ευωδιαστό μύρο και για τρεις ημέρες άγγελοι δόξαζαν το Χριστό. Όταν σταμάτησαν οι φωνές όλοι κατάλαβαν πως η Θεοτόκος βρίσκονταν στον παράδεισο, Τότε μεγάλες προσωπικότητες της ιερής ιστορίας αρχίζουν να ψάλλουν το «Αλληλούια».
Πρόκειται για μια αφήγηση που είχε ασκήσει μεγάλη επιρροή. Αυτό άλλωστε αποδεικνύει και το γεγονός πως τη διασώζουν πολλές παραδόσεις. Ειδικά, μετά τη Γ’ Οικουμενική Σύνοδο που καταδίκασε την αιρετική διδασκαλία του Νεστόριου που προσπαθούσε να υποβαθμίσει την αξία της Θεοτόκου, αποτέλεσε μέλημα πολλών εκκλησιαστικών συγγραφέων να αναδείξουν όλες τις πτυχές που σχετίζονταν με το βίο της Παναγίας.
Όπως φαίνεται στο κείμενο ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Χριστού και των Αποστόλων είναι προφανής. Τη Θεοτόκο την επισκέπτονται όλες οι μεγάλες προσωπικότητες της Καινής Διαθήκης. Μάλιστα έρχονται από τους τόπους με τους οποίους τους είχε συνδέσει η παράδοση: Έτσι ο Ιωάννης μεταφέρεται θαυματουργικά από την Έφεσο με ένα σύννεφο, ο Πέτρος από τη Ρώμη, ο Παύλος από την περιοχή «Τιβέριοι» (μάλλον υπονοείται μία περιοχή της Ρώμης), ο Θωμάς από τα βάθη των Ινδιών, ο Ιάκωβος από την Ιερουσαλήμ, ο Μάρκος από την Αλεξάνδρεια.
Ο Χριστός είναι πλέον ο δοξασμένος Κύριος της Εκκλησίας. Παρουσιάζεται με μεγαλοπρέπεια, περιτριγυρίζεται από τα ουράνια όντα, που είναι η ακολουθία του. Οι εντολές του εκτελούνται αμέσως. Είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του ουρανού και της γης.
Σημαντικός όμως είναι στην αφήγηση και ο ρόλος των θαυμάτων. Όλα συνδέονται με το γεγονός της Κοίμησης και βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει τη σπουδαιότητα του γεγονότος και τη μοναδικότητά του. Άρρωστοι λοιπόν ξαναβρίσκουν την υγεία τους, ενώ τα χέρια του ανθρώπου που προσπάθησε να μολύνει την κλίνη που είχε το Άγιο Σώμα ανασυγκολλούνται με θαυματουργικό τρόπο μόλις αναγνώρισε το σφάλμα του.
Η σύνδεση λοιπόν του ουράνιου κόσμου με τον γήινο είναι προφανής, και διαπερνάει όλο το κείμενο. Η Θεοτόκος άλλωστε, σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας είναι ο κρίκος που ενώνει τους δύο κόσμους. Όπως γράφει και ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός στο «Εγκώμιο στην Κοίμηση» αναφερόμενος στο όνειρο του Ιακώβ (είχε δει μία σκάλα που ένωνε τον ουρανό με τη γη, την οποία ανεβοκατέβαιναν άγγελοι) η Θεοτόκος έγινε σκάλα για να κατεβεί ο Θεός να πάρει τον άνθρωπο και να τον ενώσει με τον εαυτό Του.
***
Το παραπάνω κείμενο δείχνει να αποτελεί τη βασική πηγή και για άλλα έργα που ασχολούνται με το θέμα. Έτσι έχει χρησιμοποιηθεί από τον Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό για τη σύνταξη του λόγου του «Εγκώμιον εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου» και από το συγγραφέα του απόκρυφου που αποδίδεται στον Ιωάννη το Θεολόγο «Λόγος εις την Κοίμησιν της Αγίας Θεοτόκου» που θεωρείται έργο του 5ου ή των αρχών του 6ου αι.
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παραπάνω κειμένων ενώ προσεύχονταν η Θεοτόκος στο κενό μνήμα του Ιησού παρουσιάστηκε εμπρός της ο αρχάγγελος Γαβριήλ και της είπε πως έγινε δεκτό το αίτημά της και θα αναχωρήσει για τον ουρανό. Φεύγει λοιπόν για τη Βηθλεέμ και αρχίζουν σιγά-σιγά να έρχονται οι Απόστολοι, από τα διάφορα μέρη του κόσμου που βρίσκονταν, να την επισκεφτούν, με πρώτο τον Ιωάννη.
Ενώ προσεύχονταν, ακούγεται μία δυνατή βροντή και εμφανίζεται μία μεγάλη στρατιά ουράνιων πλασμάτων, ενώ πολλοί άρρωστοι θεραπεύονταν θαυματουργικά. Οι ιερείς όμως του Ναού αντιδρούν και προσπαθούν να ξεσηκώσουν το πλήθος εναντίον των μαθητών. Το Άγιο Πνεύμα τότε οδηγεί τη Θεοτόκο και τους Αποστόλους στα Ιεροσόλυμα. Πλήθος ανθρώπων τότε συγκεντρώνεται έξω από το σπίτι που αυτοί έμεναν και δοξολογούσαν το Θεό. Κάποιοι τότε προσπαθούν να βάλουν φωτιά στο σπίτι, χωρίς να τα καταφέρουν.
Στη συνέχεια με συνοδεία αναρίθμητα πλήθη αγγέλων εμφανίστηκε ο Χριστός καθισμένος σε θρόνο. Όλες οι δυνάμεις του ουρανού πέφτουν και τον προσκυνούν. Λέει στη Θεοτόκο πως το τίμιο σώμα της θα βρίσκεται αμετακίνητο στον παράδεισο και η άγια ψυχή της στους θησαυρούς του Πατέρα. Αφού προσευχήθηκε η Παναγία, αρχίζει ο Πέτρος την υμνωδία, αυτή ευλογεί τους Απόστολους και ο Κύριος δέχτηκε την ψυχή της.
Τότε όμως κάποιος που λέγονταν Ιεφωνίας επιτέθηκε εναντίον της κλίνης της. Ένας άγγελος όμως του έκοψε και τα δύο χέρια. Μετανιώνει όμως, ζητάει το έλεος της Θεοτόκου και τα χέρια του επανήλθαν και πάλι στη θέση τους.
Οι Απόστολοι αποθέτουν κατόπιν το άγιο σώμα της Παναγίας στη Γεθσημανή. Αρχίζει να ξεχύνεται από τον τάφο ευωδιαστό μύρο και για τρεις ημέρες άγγελοι δόξαζαν το Χριστό. Όταν σταμάτησαν οι φωνές όλοι κατάλαβαν πως η Θεοτόκος βρίσκονταν στον παράδεισο, Τότε μεγάλες προσωπικότητες της ιερής ιστορίας αρχίζουν να ψάλλουν το «Αλληλούια».
Πρόκειται για μια αφήγηση που είχε ασκήσει μεγάλη επιρροή. Αυτό άλλωστε αποδεικνύει και το γεγονός πως τη διασώζουν πολλές παραδόσεις. Ειδικά, μετά τη Γ’ Οικουμενική Σύνοδο που καταδίκασε την αιρετική διδασκαλία του Νεστόριου που προσπαθούσε να υποβαθμίσει την αξία της Θεοτόκου, αποτέλεσε μέλημα πολλών εκκλησιαστικών συγγραφέων να αναδείξουν όλες τις πτυχές που σχετίζονταν με το βίο της Παναγίας.
Όπως φαίνεται στο κείμενο ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Χριστού και των Αποστόλων είναι προφανής. Τη Θεοτόκο την επισκέπτονται όλες οι μεγάλες προσωπικότητες της Καινής Διαθήκης. Μάλιστα έρχονται από τους τόπους με τους οποίους τους είχε συνδέσει η παράδοση: Έτσι ο Ιωάννης μεταφέρεται θαυματουργικά από την Έφεσο με ένα σύννεφο, ο Πέτρος από τη Ρώμη, ο Παύλος από την περιοχή «Τιβέριοι» (μάλλον υπονοείται μία περιοχή της Ρώμης), ο Θωμάς από τα βάθη των Ινδιών, ο Ιάκωβος από την Ιερουσαλήμ, ο Μάρκος από την Αλεξάνδρεια.
Ο Χριστός είναι πλέον ο δοξασμένος Κύριος της Εκκλησίας. Παρουσιάζεται με μεγαλοπρέπεια, περιτριγυρίζεται από τα ουράνια όντα, που είναι η ακολουθία του. Οι εντολές του εκτελούνται αμέσως. Είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του ουρανού και της γης.
Σημαντικός όμως είναι στην αφήγηση και ο ρόλος των θαυμάτων. Όλα συνδέονται με το γεγονός της Κοίμησης και βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει τη σπουδαιότητα του γεγονότος και τη μοναδικότητά του. Άρρωστοι λοιπόν ξαναβρίσκουν την υγεία τους, ενώ τα χέρια του ανθρώπου που προσπάθησε να μολύνει την κλίνη που είχε το Άγιο Σώμα ανασυγκολλούνται με θαυματουργικό τρόπο μόλις αναγνώρισε το σφάλμα του.
Η σύνδεση λοιπόν του ουράνιου κόσμου με τον γήινο είναι προφανής, και διαπερνάει όλο το κείμενο. Η Θεοτόκος άλλωστε, σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας είναι ο κρίκος που ενώνει τους δύο κόσμους. Όπως γράφει και ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός στο «Εγκώμιο στην Κοίμηση» αναφερόμενος στο όνειρο του Ιακώβ (είχε δει μία σκάλα που ένωνε τον ουρανό με τη γη, την οποία ανεβοκατέβαιναν άγγελοι) η Θεοτόκος έγινε σκάλα για να κατεβεί ο Θεός να πάρει τον άνθρωπο και να τον ενώσει με τον εαυτό Του.
***
Τελειώνοντας να τονιστεί πως οι παραπάνω αφηγήσεις χρησιμοποιήθηκαν ως το βασικό υλικό για την υμνογραφία και την εικονογραφία της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου, που ήταν τη βυζαντινή εποχή, όπως και σήμερα, ένα σημαντικό γεγονός για τον Χριστιανό που έχει ανάγκη την προστασία της Μητέρας του Θεού για να μπορεί να αντιμετωπίσει τις αγωνίες και τους φόβους του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου