Μορφές του πρώιμου χριστιανισμού

Στη συνέχεια δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από μεταπτυχιακή μας εργασία. Αφορά μία σημαντική μορφή του πρώιμου Χριστιανισμού (και προς επίδοξους αντιγραφείς, που δεν αναφέρουν πηγές: όλα τα δικαιώματα είναι δεσμευμένα, ας μην μπουν λοιπόν στον κόπο να το αντιγράψουν, παρουσιάζοντάς το ως δικό τους)

Μελίτων Σάρδεων

Ο Μελίτων Σάρδεων χαρακτηρίστηκε ως προφήτης από τον Ιερώνυμο[1]. Η δράση του τοποθετείται ανάμεσα στο 160-180 και ήταν επίσκοπος των Σάρδεων της Μ. Ασίας και συγγραφέας[2].

Οι λιγοστές πληροφορίες γι’ αυτόν προέρχονται από την «Εκκλησιαστική Ιστορία» του Ευσέβιου[3] και θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τον προφητικό τίτλο. Όπως τονίζεται, ήταν διαπρεπής επίσκοπος της παροικίας των Σάρδεων και έστειλε Απολογία υπέρ των χριστιανών στον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο(161-180), την ίδια εποχή που έκανε το ίδιο και ο Απολινάριος Ιεραπόλεως.

Αυτό αποδεικνύει το κύρος που είχε ο Μελίτωνας στους χριστιανικούς κύκλους. Τα μέλη των κοινοτήτων της Μ. Ασίας τον θεωρούσαν σημαντική προσωπικότητα, που θα μπορούσε να αναδείξει την αξία της διδασκαλίας στην οποία πίστευαν. Βέβαια είναι ζήτημα, αν ο αυτοκράτορας έλαβε γνώση του έργου του. Το πιο πιθανό είναι να μην   έφτασε ποτέ στα χέρια του, και να μην  έμαθε τίποτα γι’ αυτό. Η ενέργεια όμως του Μελίτωνα εκτιμήθηκε από τους πιστούς, που τη θεώρησαν σημαντική και τον ίδιο διαπρεπή.

Τα πολλά έργα που έγραψε, δείχνουν ότι ήταν πολύ εργατικός και τον ενδιέφερε να ασχοληθεί και να προτείνει λύσεις για τα προβλήματα, που αντιμετώπιζαν οι χριστιανικές κοινότητες. Έτσι, στο έργο του «Περί Πάσχα» που σώθηκε ολόκληρο, αναλύει την έννοια του χριστιανικού Πάσχα σε σχέση με το ιουδαϊκό. Ο ίδιος ήταν «τεσσαρεσκαιδεκατίτης»[4], γιόρταζε δηλ. το Πάσχα στις 14 του μήνα Νισάν, που ήταν η ημερομηνία κατά την οποία έλαβε χώρα το πάθος του Χριστού. Έγραψε ακόμη και έργο για την προφητεία, που ονομάζεται, κατά τον Ευσέβιο, «Λόγος περί προφητείας»[5]. Δε διευκρινίζεται όμως αν είναι θεωρητικό πόνημα του Μελίτωνα για την προφητεία, ή αν περιέχει προφητείες του, τις οποίες χρησιμοποιούσε για την οικοδομή του μελών της κοινότητάς του.

Στην επιστολή που στέλνει ο Πολυκράτης στο Βίκτορα Ρώμης[6], τονίζεται ότι ο Μελίτων ήταν ευνούχος. Αυτό φαίνεται να είναι ένα χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Δεν αποσαφηνίζεται όμως αν είχε ευνουχιστεί προτού βαπτιστεί χριστιανός, ή το έπραξε, αφού πλέον είχε λάβει τη χριστιανική ιδιότητα, κάτι που έκανε αργότερα και ο Ωριγένης, ο οποίος ευνουχίστηκε μέσα στο μεγάλο ενθουσιασμό του, ακολουθώντας  κατά γράμμα το χωρίο Ματθ. 19,12 («e„sˆn g¦r eÙnoàcoi o†tinej ™k koil…aj mhtrÕj ™genn»qhsan oÛtwj, kaˆ e„sˆn eÙnoàcoi o†tinej eÙnouc…sqhsan ØpÕ tîn ¢nqrèpwn, kaˆ e„sˆn eÙnoàcoi o†tinej eÙnoÚcisan ˜autoÝj di¦ t¾n basile…an tîn oÙranîn. Ð dun£menoj cwre‹n cwre…tw»)[7]. Πάντως η συνέχεια της επιστολής του Πολυκράτη («tÕn ™n ¡g…J pneÚmati p£nta politeus£menon»[8]), μάλλον δείχνουν ότι ο Μελίτωνας ευνουχίστηκε, αφού ήταν ήδη χριστιανός, ακολουθώντας και αυτός κατά γράμμα τον ευαγγελικό λόγο.

Η απόλυτη προσήλωση λοιπόν του Μελίτωνα στο Άγιο Πνεύμα, φαίνεται να είναι βασικό στοιχείο της προσωπικότητάς του. Κατά πάσα πιθανότητα εδώ στηρίζονταν και η προφητική του ιδιότητα, που του απέδωσε ο Ιερώνυμος. Αφού ο Μελίτωνας ζούσε, έχοντας ως γνώμονα τις διδαχές του Αγίου Πνεύματος, οι υπόλοιποι χριστιανοί της Μ. Ασίας, που το γνώριζαν αυτό, πίστευαν ότι οι λόγοι του προέρχονται από το Άγιο Πνεύμα. Ο Μελίτωνας λοιπόν θεωρούνταν προφήτης, που μιλούσε εξ’ ονόματος του Πνεύματος και φρόντιζε για την οικοδομή των πιστών των Σάρδεων, αλλά και των υπόλοιπων χριστιανών της περιοχής, που γνώριζαν τη ζωή του. Όλοι λοιπόν ήξεραν την πεποίθησή του, που μαρτυρεί ο Πολυκράτης στην επιστολή του, ότι θα ανασταίνονταν μετά τη δευτέρα παρουσία..

Ο Μελίτων ήταν λοιπόν από τους πλέον επιφανείς χριστιανούς της Μ. Ασίας. Το κύρος του οφείλονταν και στον τρόπο ζωής του και στην προφητική του ιδιότητα. Φυσικά ήταν άνθρωπος αρκετά μορφωμένος αφού στέλνει «Απολογία» στον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο, στην οποία προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και στο χριστιανισμό, γνωρίζοντας ότι μόνο έτσι θα μπορούσε να επιβιώσει η καινούρια θρησκεία. Ταυτόχρονα γνωρίζει την αρχαία παράδοση του χριστιανισμού και παραμένει, όπως και άλλοι επίσκοποι της Μ. Ασίας, προσκολλημένος σε αυτή, όπως φαίνεται από τη θέση του για τον εορτασμό του Πάσχα. Τέλος, φροντίζει να ακολουθεί σε όλα τη χριστιανική διδασκαλία και έτσι ευνουχίζεται, για να μην πέσει στον πειρασμό. Είναι λοιπόν μία πολυσύνθετη προσωπικότητα, με μεγάλο κύρος στην περιοχή του, που πηγάζει από τη θέση του και τον τρόπο ζωής του.

---

[1] De viris illustribus 24

[2] Βλ. Παπαδόπουλος Στ., Πατρολογία Α΄, σ. 258. Ο D. Aune (Prophecy in early Christianity and the ancient Mediterranean world. Michigan 1983,  σ. 196) πιστεύει ότι πέθανε περίπου το 190

[3] 4, 26,1-14 ∙ 5, 24,5

[4] Για το πρόβλημα του εορτασμού του Πάσχα και τους επισκόπους της Μ. Ασίας που ακολουθούσαν την παράδοση των «τεσσαρεσκαιδεκατιτών», κάνει λόγο ο Ευσέβιος, που αναφέρει και την επιστολή του επισκόπου Πολυκράτη στον Βίκτορα Ρώμης, που αναφέρεται στο θέμα (Ευσέβιος, Εκκλησιαστική Ιστορία 5, 23-25.

[5] Ευσέβιος Εκκλησιαστική Ιστορία  Δ΄ 26, 2

[6] Η επιστολή περιέχεται στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσέβιου 5, 24, 2-7.

[7] Για το επεισόδιο του Ωριγένη βλ. Παπαδόπουλος Στ., Πατρολογία…... σ. 405

[8] Ευσέβιος, Εκκλησιαστική Ιστορία 5,24,5

Νικόλαος Παύλου