Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ

 

Χωρίς αμφιβολία είναι πάντα επίκαιρο το ερώτημα τι είναι Ιστορία, και πως επηρεάζει τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου στον οποίο και απευθύνεται. Κάτω λοιπόν από αυτή την προοπτική είναι πάντα πρωτοποριακός ο κλασικός ορισμός του Ε.Χ. Καρ που τονίζει πως «Ιστορία είναι μία συνεχής διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ του ιστορικού και των γεγονότων του, ένας διάλογος δίχως τέλος μεταξύ του παρόντος και παρελθόντος» (Ε.Χ. Καρ, Τι είναι Ιστορία, Αθήνα 1999, σ. 40).

Είναι αναγκαίο το ιστορικό γεγονός να τοποθετείται μέσα στην εποχή του.  Όπως έχει γράψει ένας μεγάλος ιστορικός του 20^ου αιώνα, ο Μαρκ Μπλοχ « Ένα ιστορικό γεγονός δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητό παρά μόνον στη δεδομένη συγκυρία του. Αυτό ισχύει για κάθε εξελικτικό στάδιο, το δικό μας και όλα τα άλλα» (Μαρκ Μπλοχ, Απολογία για την Ιστορία, Το επάγγελμα του ιστορικού, Αθήνα 1994, σ. 63-64). Αυτό σημαίνει πως είναι απαραίτητη η γνώση και οι συνθήκες μιας εποχής καθώς και των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει για να γίνουν κατανοητές οι στάσεις και οι αντιλήψεις των πρωταγωνιστών της.

Γι’ αυτό το λόγο και είναι χρήσιμο να γίνεται συνεχής χρήση των πηγών. Μόνο έτσι το παρελθόν ανοίγεται διάπλατα και αποκαλύπτονται όλες οι εκφάνσεις του. Ο περιορισμός δηλαδή μόνο στην παράθεση των απόψεων του ιστορικού δε βοηθάει στη γνώση και την κατανόηση της ιστορίας. Κύριο έργο του είναι να αξιολογήσει τα γεγονότα, και να κάνει τις πηγές να μιλήσουν (εννοείται με τρόπο κατανοητό), ώστε να σχηματιστεί αντικειμενική άποψη.

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως είναι αναγκαίο να αποφεύγονται οι παιδικές αρρώστιες της ιστορίας που είναι ο ιστορικισμός και η γεγονοτοποίηση. Η πρώτη εμπεριέχει μία εξωραϊστική θεώρηση, που μπορεί να απέχει από την αλήθεια, και η δεύτερη είναι μία συνεχής παράθεση γεγονότων, χωρίς αξιολόγηση. Έτσι όμως το παρελθόν χάνει κάθε αξία για το παρόν και χρησιμεύει μόνο ως ενθύμημα που ίσως να έχει θέση στις προθήκες ενός μουσείου, δεν αφορά όμως πραγματικά στο σύγχρονο άνθρωπο.

Ο ιστορικός δεν έχει παρά να ακολουθήσει τον τρόπο γραφής του Ηρόδοτου. Ο πατέρας της ιστορίας στο έργο του δεν αρκείται να καταγράψει γεγονότα και να εφησυχάσει, θεωρώντας πως έτσι έκανε το καθήκον του. Προχωράει περισσότερο, παρουσιάζει συμπεριφορές, νοοτροπίες, γεωγραφικές πληροφορίες, ειδήσεις για τα ήθη, τη θρησκεία, τις αντιλήψεις της εποχής του που είναι απολύτως απαραίτητες για να μπορέσει  κάποιος να την κατανοήσει.

   Ο Ηρόδοτος μάλλον είχε σκεφτεί ότι δε θα έπρεπε να περιοριστεί μόνο στην καταγραφή των πολεμικών αναμετρήσεων και στα στρατηγικά σχέδια των ηγετών των αντιπάλων στρατοπέδων, αλλά έπρεπε να κάνει γνωστή και την καθημερινότητα την οποία βίωναν οι πρωταγωνιστές του έργου του.

   Σίγουρα είναι ζητούμενο αν αυτή η πρακτική του είναι η ενδεδειγμένη. Πολλοί πιθανόν να διαφωνήσουν και να υπενθυμίσουν τη θουκυδίδεια αντίληψη για την ιστορία, σύμφωνα με την οποία τα σημαντικά πολεμικά και πολιτικά γεγονότα πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα του ιστορικού. Όμως τα σημερινά ιστορικά ρεύματα φαίνεται να δικαιώνουν τις επιλογές του Ηρόδοτου. Αρκεί να θυμηθούμε τη θέση της σχολής του  εισηγητή της «Μακράς Διάρκειας» Φερνάν Μπρωντέλ που διδάσκει πως μία επιστημονική ιστορία μπορεί να βασίζεται σε μελέτες γύρω από τη γεωγραφία και το κλίμα (να θυμηθούμε εδώ το μεγαλειώδες έργο του για τη Μεσόγειο την εποχή του Φίλιππου Β΄).

Ο ιστορικός οφείλει λοιπόν να κάνει μία ολοκληρωμένη καταγραφή της πραγματικότητας. Με αυτό τον τρόπο  μπορεί να βοηθήσει το σημερινό άνθρωπο προσφέροντάς του ένα σπουδαίο εργαλείο ερμηνείας της πραγματικότητας. Ταυτόχρονα θα αναδείξει τη χρησιμότητα του επιστημονικού αντικειμένου του, και την  ανάγκη για μία πληρέστερη ιστορική παιδεία, που πιστεύουμε όμως ότι είναι αναγκαίο να προσφέρεται από τους ειδικούς, δηλαδή τους ιστορικούς.

Νικόλαος Παύλου