«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ» Ένα έργο ερμηνείας μιας μεγάλης περιόδου της ελληνικής ιστορίας«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ» Ένα έργο ερμηνείας μιας μεγάλης περιόδου της ελληνικής ιστορίας

«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ»

Ένα έργο ερμηνείας μιας μεγάλης περιόδου της ελληνικής ιστορίας

Γράφει ο Νίκος Παύλου

                                                                                                            

Το βιβλίο των πανεπιστημιακών Δ. Ι. Κυρτάτα και Σ.Ι. Ράγκου «Η ελληνική αρχαιότητα» (Εκδόσεις Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών «Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη», Θεσσαλονίκη 2010) αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα κυριότερα εγχειρίδια αρχαίας ιστορίας που έχουν εκδοθεί στον τόπο μας. Ενταγμένο στο πρόγραμμα «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση» που έχει ως στόχο να δώσει χρηστικά κείμενα, που αφορούν τα φιλολογικά μαθήματα του Γυμνασίου, αναδεικνύει πρότυπα συγγραφής που χρειάζεται οπωσδήποτε να ληφθούν υπόψη.

Όμως θα ήταν άδικο και θα υποβαθμίζαμε τη δουλειά του Δημήτρη Κυρτάτα και του Σπύρου Ράγκου, αν θεωρούσαμε ότι το βιβλίο τους κλείνεται στα στενά σχολικά όρια και αποσκοπεί να παραθέσει μόνο γεγονότα και χρονολογίες. Το αντίθετο μάλιστα! Είναι στην πραγματικότητα ένα εργαλείο δουλειάς για όποιον ενδιαφέρεται για την ελληνική αρχαιότητα, αφού  έχει ως βασικό συστατικό του τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα και τη εφαρμογή της στην κατανόηση ιστορικών κειμένων που αποτελούν πολιτισμικές βάσεις. Αυτό άλλωστε εμφανίζεται και στον πρόλογο, όπου οι συγγραφείς, αναφερόμενοι στον υπότιτλο που είναι «Πόλεμος-Πολιτική-Πολιτισμός», τονίζουν πως «Η σύνθεσή τους δείχνει έμμεσα ότι ο θεματικός πυρήνας του εγχειριδίου συμπλέκεται αναγκαστικά με τη σύγχρονη συζήτηση περί ιστοριογραφίας».

Οι αναγνώστες πληροφορούνται ακόμη και από τον Πίνακα Περιεχομένων ποια κείμενα έχουν γραφτεί από το Δ. Κυρτάτα και ποια από το Σ. Ράγκο, με το αρχικό του επιθέτου τους στο τέλος τους. Εκτός από αυτό που το βρήκα αρκετά χρηστικό μου έκανε πολύ ευχάριστη εντύπωση ο τίτλος των κεφαλαίων: είναι περιγραφικός με έναν ποιητικό τρόπο που θυμίζει αρχές ομηρικών ραψωδιών. Αναφέρω μερικούς: «Όταν οι πλειάδες ανατέλλουν, αρχίζει ο θερισμός», Να συγκαλείς τη συνέλευση των πολιτών σε διαστήματα τακτά», «Άραρα Χάραρα» «Η ωμότητα των δούλων είναι ανταπόδοση αδικημάτων», «Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή», «Όπως οι ηθοποιοί της τραγωδίας» κ.α.

Το βιβλίο έχει έναν βασικό κορμό που χωρίζεται σε τέσσερα μέρη στα οποία γίνεται λόγος για την αρχαϊκή, την κλασική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή. Αρχικά ασχολείται με τον κόσμο που περιγράφουν τα ομηρικά και τα ησιόδεια έπη και τελειώνει με τις αναφορές στην ύστερη Αρχαιότητα στην οποία ο ρόλος του Μ. Κωνσταντίνου και των διαδόχων του ήταν καθοριστικός.

Βασική διαφοροποίηση του έργου σε σχέση με τα παραδοσιακά εγχειρίδια είναι και η «ηροδότεια» παρουσίαση της θεματολογίας, που αποτελεί ένα σπουδαίο εργαλείο της ιστοριογραφίας. Ξεκινώντας λοιπόν από ένα γεγονός που μπορεί να φαίνεται απλό και καθημερινό, και ίσως να αφορά ακόμη και ένα μόνο πρόσωπο, ξετυλίγονται πτυχές που έχουν επηρεάσει όλο τον ελληνισμό και αποτελούν κομβικά σημεία στην πορεία του. Ένα σχετικό παράδειγμα που δίνεται στη συνέχεια προέρχεται από το κεφάλαιο «Είναι ωραίο να πεθαίνει ο γενναίος άνδρας πέφτοντας στην πρώτη γραμμή». Το υπογράφει ο Δημήτρης Κυρτάτας και αναφέρεται αρχικά  στην περιπέτεια του ποιητή Αρχίλοχου, που αναγκάστηκε να πετάξει την ασπίδα του, κάτι που μάλλον δεν τον στενοχώρησε καθόλου. Κατόπιν, με αφορμή αυτό το γεγονός, περιγράφονται τα όπλα των Ελλήνων, οι πολεμικοί σχηματισμοί τους και πληροφορίες για τις συγκρούσεις. Ή το κεφάλαιο «Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή» που ξεκινάει με μία αριστοτεχνική αφήγηση για τη  μεγαλομανία του Νέρωνα, η οποία  εκδηλώθηκε στην πρόθεσή του να διορυχθεί ο Ισθμός της Κορίνθου και καθιέρωσε μουσικούς διαγωνισμούς στην Ολυμπία, στους οποίους λάβαινε και ο ίδιος μέρος.  Στη συνέχεια, αυτά τα γεγονότα γίνονται συνδετικός κρίκος που αναδεικνύουν σε ένα κλίμα αντίθεσης  το έργο του Παύλου (στο οποίο βασικό σημείο, σε σχέση με τη θεματολογία του βιβλίου, είναι η επίσκεψή του στην Αθήνα). Και το κεφάλαιο προχωράει με αναφορές στη δημιουργία των χριστιανικών κοινοτήτων, στο έργο του Δίωνα του Χρυσόστομου, στον Πλίνιο το νεότερο, στον αυτοκράτορα Αδριανό και στον Περεγρίνο. Με αυτό τον τρόπο προβάλλονται αντιπροσωπευτικές μορφές και καταστάσεις της Ύστερης αρχαιότητας που αναμφίβολα κινούνταν μέσα στα πλαίσια του ελληνικού πολιτισμού.

Οι διαπιστώσεις του Δ. Κυρτάτα και του Σ. Ράγκου οδηγούν στο συμπέρασμα πως η ιστορία του ελληνισμού είναι στην πραγματικότητα μία ιστορία μακράς διάρκειας. Επεξηγούν μάλιστα και το σχετικό όρο αναφέροντας πως (σ. 406) «Από την προοπτική του εξωτερικού παρατηρητή που βλέπει τις αδρές μόνο γραμμές της ιστορικής ροής “μακρά διάρκεια” σημαίνει τη σχετική ενιαία κοινωνική δομή, οικονομική οργάνωση και πνευματική συγκρότηση ενός χώρου για πολλούς αιώνες». Βεβαίως στο τέλος τονίζουν πως οι όποιες αρχαιοελληνικές επιβιώσεις ή αναβιώσεις εμβολιάστηκαν πλέον στο σώμα του χριστιανισμού, και δεν έχουν μία αυτόνομη δική τους ζωή. Αυτό μου θύμισε τους στοχασμούς του Μ. Βασίλειου, τους οποίους  αναδεικνύει ο Σ.  Ράγκος στο κεφάλαιο «Ήρθε η ώρα για να δοξαστεί ο Υιός του Ανθρώπου». Εδώ λοιπόν  κάνοντας λόγο για την άποψη του επισκόπου Καισαρείας που τόνιζε πως ο χριστιανός μοιάζει με τη μέλισσα που παίρνει το νέκταρ από όλα τα άνθη υπογραμμίζει  πως ο πιστός μπορεί  με σωστή καθοδήγηση, να μελετάει τους Έλληνες της αρχαιότητας, χωρίς να έχει προβλήματα με τη σωτηρία του.

Δε χωράει αμφιβολία πως η γνώση της ιστορίας της ελληνικής αρχαιότητας δεν αφορά μόνο τους ιστορικούς, αλλά όλη την ελληνική κοινωνία, αφού βοηθάει στην αυτογνωσία μας και δίνει εργαλεία που ερμηνεύουν (και) τη σημερινή πραγματικότητα που είναι αρκετά ζοφερή. Κάτω από αυτή την προοπτική το βιβλίο των Δ. Κυρτάτα και Σ. Ράγκου αποτελεί ένα πολύτιμο έργο που δίνει ερεθίσματα για καλύτερη γνώση μιας μεγάλης περιόδου της ιστορίας μας, και μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για γόνιμους προβληματισμούς.