Οι προφήτες των Πράξεων των Αποστόλων

Στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων[1] πρωταγωνιστούν αρκετές προφητικές μορφές. Με το έργο τους και τη διδασκαλία τους κάνουν γνωστή την παρουσία τους. Το ζήτημα είναι αν έχουν μόνο προφητική δράση, ή αν αυτή αποτελεί μέρος μιας γενικότερης δραστηριότητας που αποβλέπει να κάνει αισθητή την παρουσία τους. Συνήθως συμβαίνει το δεύτερο: σημαντικές προσωπικότητες των χριστιανικών κοινοτήτων των Πράξεων, έχουν  το προφητικό χάρισμα και το χρησιμοποιούν ανάλογα με τις περιστάσεις, και όταν χρειάζεται.

Οι προφητικές μορφές που αναφέρονται στις Πράξεις είναι ο Πέτρος, ο Στέφανος, ο Φίλιππος, ο Ανανίας, ο Κορνήλιος, ο Άγαβος, ο Βαρνάβας, ο Συμεών Νίγερ, ο Λούκιος Κυρηναίος, ο Μαναήν, ο Παύλος (ή Σαύλος), ο Ιούδας Βαρσαββάς, ο Σίλας, καθώς και οι κόρες του Φίλιππου. Να τονιστεί εδώ ότι ο Άγαβος ήταν μέλος προφητικού ομίλου των Ιεροσολύμων. Μαζί με τους παραπάνω, την προφητική ιδιότητα κατέχουν ή επιζητούν να την αποκτήσουν, και άτομα που δεν ανήκουν στο χριστιανικό στρατόπεδο ή έχουν συγκρουστεί με τους μαθητές. Αυτοί είναι ο Βαριησούς ή Ελύμας, η παιδίσκη των Φιλίππων, που είχε «πνεύμα πύθωνος» και ο Σίμων ο μάγος.

Η προφητική  ιδιότητα όλων των παραπάνω αποκαλύπτεται με οπτασίες και οράματα, και έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος[2]. Αυτή προσπαθεί να αποκτήσει, δίνοντας χρήματα, ο Σίμων ο μάγος[3]. Να τονιστεί εδώ ότι ο ρόλος του Πνεύματος θεωρείται καταλυτικός. Για παράδειγμα, επειδή είπαν ψέματα στους εκπροσώπους του ο Ανανίας και η Σαπφείρα για τα χρήματα που πήραν από την πώληση του χωραφιού τους, βρήκαν ξαφνικό θάνατο [4].

Ο Πέτρος[5], ως προφητική μορφή, παρουσιάζεται αμέσως μετά την Πεντηκοστή. Αρχίζει να κηρύττει, χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από λόγους των αρχαίων προφητών του βιβλικού Ισραήλ[6]. Αυτό γίνεται, αφού πλημμύρισε και αυτός με Άγιο Πνεύμα, όπως οι υπόλοιποι μαθητές. Μαζί με το χάρισμα της γλωσσολαλίας, αποκτά και το χάρισμα του προφητικού λόγου. Μάλιστα, πριν το κήρυγμά του, πολλοί από αυτούς που έβλεπαν την δική του αλλόκοτη εκστατική κατάσταση, καθώς και των άλλων μαθητών, έλεγαν ότι είναι μεθυσμένοι[7].

Ο Πέτρος φαίνεται να είναι ο πρώτος, που αποκτάει, μαζί με τη γλωσσολαλία, και την προφητικό ικανότητα. Αυτός ιδρύει ουσιαστικά τη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων, μιλώντας για την ανάσταση του Ιησού, στην οποία πιστεύουν αρκετοί.

Η προφητική ιδιότητα του Πέτρου αναδεικνύεται και πάλι κατά την προσαγωγή του με τον Ιωάννη στο Μεγάλο Συνέδριο[8]. Δε δείχνει να αισθάνεται μειονεκτικά, αν και είναι ένας Γαλιλαίος ψαράς που είναι κατηγορούμενος, μπροστά στους άρχοντες του ιουδαϊσμού[9].

Η προφητική ιδιότητα του Πέτρου, τον κάνει να αντιληφθεί τα ψέματα του Ανανία και της Σαπφείρας[10]. Αυτοί οι δύο, όπως τονίστηκε,  είχαν πουλήσει το χωράφι τους, κράτησαν ένα μέρος των χρημάτων, και τα υπόλοιπα τα έθεσαν στη διάθεση των Αποστόλων. Προφανώς το λάθος τους  ήταν ότι προσπάθησαν να κοροϊδέψουν τους μαθητές, λέγοντας ότι τους έδωσαν όλα τα χρήματα. Στην ουσία όμως θεωρήθηκε ότι κορόιδεψαν το Άγιο Πνεύμα, αφού οι Απόστολοι ήταν εκρπόσωποί του. Εδώ ο Πέτρος είναι πολύ αυστηρός. Η προφητική ιδιότητα του δίνει το δικαίωμα της ζωής και του θανάτου, πάνω σε αυτούς που δεν υπολογίζουν τη δύναμή του Πνεύματος: ο Ανανίας πέφτει νεκρός και το ίδιο παθαίνει αργότερα και η γυναίκα του η Σαπφείρα[11].

Στη συνέχεια ο Πέτρος αντιλαμβάνεται ότι το ευαγγελικό μήνυμα δεν αφορά μόνον τους Ιουδαίους, αλλά και τους ειδωλολάτρες. Ενώ βρισκόταν στην Ιόππη είδε το όραμα των ακάθαρτων τροφών[12]. Δεν μπορεί να το ερμηνεύσει αμέσως, στη συνέχεια όμως επεμβαίνει το Άγιο Πνεύμα, και ακολουθεί τους άντρες του εκατόνταρχου Κορνήλιου. Στο σπίτι του, στην Καισάρεια, και οι εθνικοί παίρνουν τη δωρεά του Πνεύματος και αρχίζουν να μιλάνε γλώσσες και να δοξάζουν το Θεό[13].

Ο Στέφανος είναι προφητική  μορφή του πρώιμου χριστιανισμού με πλούσιο έργο. Αν και έχει εκλεγεί ως διάκονος, δηλαδή διοικητικό στέλεχος της κοινότητας, εντούτοις έχει πολύπλευρη δράση, και έρχεται σε αντιπαράθεση με Ιουδαίους. Οδηγείται λοιπόν στο συνέδριο[14], εκεί φανερώνεται η προφητική του δύναμη, αφού το πρόσωπό του περιγράφεται σαν πρόσωπο αγγέλου, γεγονός που δήλωνε  ότι ήταν ήδη σε εγρήγορση και προφητική έκσταση.

Με το λόγο του κάνει μία ανακεφαλαίωση της ιστορίας του Ισραήλ, όπως οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Οι συμπατριώτες του εξοργίζονται, γιατί τους κατηγορεί ότι είναι δολοφόνοι των προφητών. Τον οδηγούν έξω για να τον λιθοβολήσουν. Αυτός, σε έκσταση, λέει ότι βλέπει στον ουρανό τη δόξα του Θεού και τον Ιησού να κάθεται στα δεξιά του. Αρχίζουν να του ρίχνουν πέτρες, και έτσι βρίσκει το θάνατο[15].

Ο Φιλιππος είναι και αυτός διάκονος, που αναφέρει το βιβλίο των Πράξεων. Το Άγιο Πνεύμα του λέει να πάει στο αμάξι του Αιθίοπα ευνούχου. Πηγαίνει, του ερμηνεύει το απόσπασμα από τον προφήτη Ησαΐα, που αυτός διάβαζε, τον βαπτίζει, και μετά το Πνεύμα τον άρπαζει και τον οδήγεί στην Άζωτο[16].

Προφήτης είναι και ο Άγαβος, ο οποίος, όπως τονίστηκε, ανήκε στο χριστιανικό προφητικό όμιλο των Ιεροσολύμων, τα μέλη του οποίου είχαν κατεβεί στην Αντιόχεια. Φαίνεται να είναι ο επικεφαλής του. Μάλιστα είχε προφητεύσει ότι θα πέσει σε όλη την οικουμένη μεγάλη πείνα, πράγμα που πραγματοποιήθηκε, όπως τονίζουν οι «Πράξεις» την εποχή του Κλαύδιου. Τότε οι χριστιανοί της Αντιόχειας έστειλαν βοήθεια στους αδελφούς που κατοικούσαν στην Ιουδαία[17]. Ο ίδιος, αργότερα, συνάντησε τον Παύλο και την ομάδα του, του έδεσε τα χέρια και τα πόδια με τη ζώνη του, και προφήτευσε ότι στα Ιεροσόλυμα έτσι θα τον δέσουν οι Ιουδαίοι και θα τον παραδώσουν στα χέρια των εθνικών[18].

Ο Ιούδας, που αποκαλούνταν και Βαρσαββάς, με το Σίλα είναι προφήτες που στέλνονται από τη σύνοδο των Ιεροσολύμων στην Αντιόχεια, μαζί με τον Παύλο και το Βαρνάβα, για να μεταφέρουν την επιστολή με τις αποφάσεις των αποστόλων. Ήταν άνθρωποι με εξέχουσα θέση ανάμεσα στους χριστιανούς, και φαίνεται να απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης όλων. Συμβουλεύουν τους χριστιανούς και τους ενισχύουν[19].

Προφητικές μορφές όμως δε δρουν μόνο στην Παλαιστίνη αλλά και έξω από αυτή. Ο Ανανίας λοιπόν κατοικούσε στη Δαμασκό. Σε όραμα βλέπει τον Ιησού, που του λέει να πάει, να βρει τον Σαύλο, να τον βαπτίσει για να γεμίσει και αυτός με Πνεύμα[20].

Στην Αντιόχεια επίσης υπήρχαν προφήτες και δάσκαλοι, που είχαν σημαντική θέση στην κοινότητα. Ήταν ο Βαρνάβας, ο Συμεών Νίγερ, ο Λούκιος ο Κυρηναίος, ο Μαναήν που ήταν παιδικός σύντροφος του Ηρώδη Αντίπα και ο Σαύλος[21].

Ακόμη και ο Ρωμαίος εκατόνταρχος Κορνήλιος είχε το προφητικό χάρισμα, προτού μάλιστα γίνει χριστιανός. Βλέπει λοιπόν σε όραμα έναν άγγελο, που τον συμβουλεύει τι πρέπει να κάνει, ώστε να βαπτιστεί από τον Πέτρο[22].

Οι «Πράξεις» αναφέρουν και γυναίκες προφήτισσες. Είναι οι τέσσερις κόρες του διάκονου Φίλιππου. Κατοικούσαν στην Καισάρεια, ήταν παρθένες και είχαν το χάρισμα της προφητείας[23].Γι’ αυτές ο Ευσέβιος παραθέτει την μαρτυρία του Πολυκράτη[24] . Σύμφωνα με αυτή οι δύο δεν παντρεύτηκαν και είχαν ταφεί μαζί με τον πατέρα τους στην Ιεράπολη. Για την τρίτη η πληροφορία ήταν πως τάφηκε στην Έφεσο «™n ¡g…J pneÚmati politeusamšnh»[25]. Πιθανότατα κάποια στιγμή να είχε παντρευτεί, κατόπιν όμως εγκατέλειψε το σύζυγό της, για να συνεχίσει το προφητικό έργο.

Τέλος, στις «Πράξεις» δρουν και προφήτες που δεν ήταν χριστιανοί ή έρχονται σε ρήξη με τους απόστολους. Είναι ο ιουδαίος Ελύμας, που ήταν φίλος του ανθύπατου της Κύπρου, Σέργιου Παύλου. Φαίνεται ότι κατάλαβε πως έχανε την επιρροή του στο Ρωμαίο αξιωματούχο, και γι’ αυτό προσπάθησε να εμποδίσει να κηρύττουν ο Παύλος και ο Βαρνάβας[26].  Στους Φιλίππους δρούσε η δούλη με το μαντικό πνεύμα[27] και στη Σαμάρεια ο Σίμων ο μάγος[28] που προσπαθεί να αγοράσει την ικανότητα να δημιουργεί προφήτες[29]. Αυτός είχε βαπτιστεί χριστιανός από το Φίλιππο, βλέποντας τα μεγάλα θαύματα που έκανε ο διάκονος. Ωστόσο οι προθέσεις του δεν ήταν αγαθές, όπως των υπόλοιπων. Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να του δοθεί η εξουσία, ώστε να μπορεί να παρέχειτα δώρα του Πνεύματος, σε όποιον έβαζε τα χέρια του. Μάλιστα έφερε και χρήματα, για να επιτύχει το σκοπό του. Ήρθε όμως σε ρήξη με τον Πέτρο, ο οποίος τον απέπεμψε, λέγοντάς του ότι η δωρεά του Θεού δεν αποκτιέται με χρήματα.

---

[1] Για την προφητεία και τους προφήτες στις «Πράξεις των Αποστόλων» βλ. τις πληροφορίες του Ι. Παναγόπουλου στο Η Εκκλησία των προφητών…σ. 118-133. Πρβλ. τις πληροφορίες και τις απόψεις του E. Earle Ellis, Prophecy and Hermeneutic…στο κεφ. The role of the Christian prophet in Acts. σ. 129-144 .

[2] Για τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος στο βιβλίο των Πράξεων βλ. Bruce F.F., The Holy Spirit in the Acts of the Apostles, στο Interpretation  27(2)1973, σ. 166-183.

[3] Πρ. 8,18-19

[4] Πρ. 5,1-11

[5] Για τον Πέτρο και τη δράση του βλ. το κλασικό έργο του Oscar Culmann,Peter Disciple-Apostle-Martyr, A historical and Theology Study, tr. Floyd V. Filson, Philadelphia 1953. Ειδικά για τη δράση του, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο των Πράξεων βλ. το κεφάλαιο 2, Peter the Apostle, σ. 33-69

[6] Πρ. 2,14-36

[7] Πρ. 2,12

[8] Το Μεγάλο Συνέδριο ήταν αριστοκρατικό σώμα. Εκτός της ιδιότητας του εκκλησιαστικού δικαστηρίου, είχε νομοθετική, διοικητική και δικαστική εξουσία. Για το θέμα βλ. Σ. Αγουρίδης, Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης ….σ. 297-299.

[9] Πρ. 4,1-22

[10] Εξαντλητική αναφορά στο επεισόδιο του Ανανία και της Σαπφείρας βλ. στο Daniel Marguerat, The First Christian Historian, Writing the Acts of thw Apostles, Cambridge 2002,την ενότητα. Ananias and Sapphira(Acts 5,1-11). The original sin, σ. 155-178. Ειδικά στο κεφ. A crime against the spirit (σ. 168-170) τονίζεται πως υπάρχουν παρόμοια σχετικά αφηγήματα στο βιβλικό και στον εξωβιβλικό χώρο, ενώ παραθέτει και την άποψη του Gerd Theissen, που τονίζει ότι το επεισόδιο ανήκει στην κατηγορία των σωφρονιστικών θαυμάτων.

[11] Πρ. 5,1-11

[12] Πρ. 10,10 κ.ε.

[13] Πρ. 10,44-48

[14] Βλ. την περιεκτική αναφορά του υπερασπιστικού λόγου του Στέφανου, ενώπιον του Συνεδρίου στο βιβλίο του William Barclay, The Acts of the Apostles, Louisville 1976, σ. 53-54

[15] Πρ. 7,1-60

[16] Πρ. 8,20-40

[17] Πρ. 11,27-30

[18] Πρ. 21,10-11. Ο Παύλος δεν υπάκουσε στη συμβουλή του Άγαβου. Ένας προφήτης δεν υπακούει σε άλλον! Βλ. και Δ. Κυρτάτας, Ιερείς και προφήτες, όπ. παρ. σ.61.

[19] Πρ. 15,22∙ 32

[20] Πρ. 9,11∙ 17

[21] Πρ. 13,1

[22] Πρ. 103,7

[23] Πρ. 21,8-9

[24] Ο Πολυκράτης ήταν επίσκοπος της παροικίας της Εφέσου. Βλ. Ευσέβιος, Εκκλησιαστική Ιστορία 3,31,3. Πρβλ. και 5, 24,2.

[25] Όπ. παρ.

[26] Πρ. 13,4-12

[27] Πρ. 16,16 κ.ε.

[28] Στο απόκρυφο κείμενο «Πράξεις Πέτρου»(κεφ. 23-29), περιγράφεται η σύγκρουση του Πέτρου με το Σίμωνα το μάγο στη Ρώμη. Βλ. και «Πράξεις Πέτρου», εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Ιωάννη Καραβιδόπουλου, στο Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα Β΄ Απόκρυφες Πράξεις-Επιστολές-Αποκαλύψεις, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 89-145.

[29] Πρ. 8,19