Η άλωση της Κωνσταντινούπολης, στις 29 Μαΐου 1453, ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς διεργασιών που λειτούργησαν καταλυτικά για τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και την οδήγησαν στην πτώση της μετά από χίλια περίπου χρόνια συνεχούς ιστορικής παρουσίας.
Για να τοποθετηθεί όμως στις σωστές του διαστάσεις αυτό το τραγικό γεγονός, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ανάλυση των αιτίων που οδήγησαν το βυζαντινό κόσμο στο μαρασμό, από τον οποίο ποτέ δεν συνήλθε. Έτσι, μετά το Βασίλειο Β' Βουλγαροκτόνο, βαθμιαία η αυτοκρατορία οδηγείται στην παρακμή. Η ασυδοσία των μεγάλων γαιοκτημόνων , των «Δυνατών», που δεν είχαν απέναντι τους έναν ισχυρό ηγεμόνα, που θα ανέκοπτε τις βλέψεις τους για συνεχή αύξηση της περιουσίας τους η ολοσχερής εξαφάνιση των μικροκαλλιεργητών, που αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά του στρατού, η αλόγιστη παραχώρηση εμπορικών προνομίων, στους Βενετούς κατά κύριο λόγο, που δημιούργησε τεράστιο έλλειμμα στα κρατικά ταμεία, η μη έγκαιρη πρόγνωση των κινδύνων που απειλούσαν το κράτος από την ηγετική βυζαντινή ομάδα και η επεκτατική, προς Ανατολάς, πολιτική των στρατιωτικών, πολιτικών και εκκλησιαστικών κύκλων της Δυτικής Ευρώπης, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις που έκαναν το Βυζάντιο να μη μπορεί να αντισταθεί στα τουρκικά φύλα. Αυτά, μετά τις μάχες στο Μαντζικέρτ (1071) και στο Μυριοκέφαλο (1176), εδραιώνουν την κυριαρχία τους στις βυζαντινές περιοχές και αντιλαμβάνονται ότι η κατάλυση όλου του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους είναι πλέον ζήτημα χρόνου.
Παράλληλα, κάτι που δεν πρέπει να διαφεύγει, προκειμένου να γίνει σωστή ερμηνεία των αιτίων που οδήγησαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία στην παρακμή, είναι πως γύρω στον 11° αι. χάνεται προοδευτικά το κοινωνικό και οικονομικό προβάδισμα του Βυζαντίου και το κέντρο των εξελίξεων μετατοπίζεται στη Δύση.
Τα γεγονότα που προηγούνται της Άλωσης είναι λίγο-πολύ γνωστά. Απλά , για υπενθύμιση, αναφέρουμε στη συνέχεια, τα σημαντικότερα: Η τελευταία, λοιπόν, βυζαντινή δυναστεία, των Παλαιολόγων, αρχίζει όταν ο Μιχαήλ Η' το 1261 ανακτά την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους και βάζει τέλος στη Λατινική αυτοκρατορία της Ανατολής. Μέλημα των αυτοκρατόρων είναι ν' αντιμετωπίσουν με κάθε τρόπο τους Οθωμανούς. Γι' αυτό το λόγο ο Μιχαήλ Η΄ το 1274, στη Λιόν, δέχεται την ένωση των Εκκλησιών, προσδοκώντας σε βοήθεια από τη Δύση. Ακολουθούν εμφύλιοι πόλεμοι, ανάμεσα στα μέλη της δυναστείας που αδυνατίζουν ακόμη περισσότερο το κράτος, ενώ οι Τούρκοι καταλαμβάνουν διαδοχικά τη Νίκαια, τη Νικομήδεια, την Καλλίπολη και, σφίγγοντας περισσότερο τον κλοιό γύρω από την αδύναμη πλέον Κωνσταντινούπολη, εγκαθιστούν την πρωτεύουσά τους στην Ανδριανούπολη.
Ο χρόνος δουλεύει πλέον σε βάρος του Βυζαντίου. Το 1397 ο σουλτάνος Βαγιαζήτ πολιορκεί την Κωνσταντινούπολη, πράγμα που κάνει το 1422 και ο Μουράτ. Παράλληλα το 1430 η Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα πέφτουν στα χέρια των Τούρκων. Γίνονται και πάλι απέλπιδες προσπάθειες και εκκλήσεις για βοήθεια από τη Δύση. Στη σύνοδο Φερράρας - Φλωρεντίας το 1439 ο Ιωάννης Παλαιολόγος ανακηρύσσει για μία ακόμη φορά την ένωση των εκκλησιών με αντάλλαγμα την αποστολή στρατού από τον Πάπα, ενώ το 1449, στο Μυστρά, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στέφεται αυτοκράτορας και το 1451 σουλτάνος γίνεται ο Μωάμεθ Β' που βάζει σκοπό του να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και να δώσει έτσι τη χαριστική βολή στην ήδη ανεπανόρθωτα λαβωμένη αυτοκρατορία.
Μέσα στην Πόλη, την ίδια εποχή, τα πράγματα είναι τραγικά. Μάταια ο Αυτοκράτορας ζητάει βοήθεια. 'Οπως γράφει ο ανώνυμος του «Βερβερινού Κώδικα», όταν ζητάει από τους πλούσιους συμπολίτες του χρήματα για την επισκευή των τειχών, για αγορά πολεμοφοδίων και τροφίμων, αυτοί αρνούνται. « Ω Ρωμαίοι φιλάργυροι», τονίζει ο κώδικας, «δημεγέρτες, τραδιτόροι (:προδότες), οπού ετραδίρετε (:προδώσατε) την πατρίδα σας, οπού ο βασιλιάς σας ήτονε πτωχός και σας επαρακάλαε με τα δάκρυα στα μάτια να τον δανείσετε φλωρία δια να δώση, να μαζώξη πολεμιστάδες ανθρώπους, να βοηθήσωνε και να πολεμήσωνε κι εσείς αρνιέστε μεθ' όρκον πως δεν έχετε και είστε πτωχοί! ».
Αν οι πλούσιοι αρνούνταν να βοηθήσουν, για τους υπόλοιπους αυτό ήταν πoλύ δύσκολο. Κατά υπολογισμούς μέσα στα τείχη έμεναν γύρω στους εξήντα με εβδομήντα χιλιάδες άνθρωποι. Από αυτούς αρκετοί ήταν οι Γενουάτες, οι Βενετοί, οι Καταλανοί και οι Τούρκοι οπαδοί του ετεροθαλούς αδελφού του Μωάμεθ , Ορχάν. Από αυτούς οι μάχιμοι ήταν ελάχιστοι, περίπου 7000. Έτσι, μόλις στάλθηκε από τη Δύση μια μικρή βοήθεια που την αποτελούσαν 200 πολεμιστές υπό τον καρδινάλιο Ισίδωρο και 700 μισθοφόροι με αρχηγό τον Ιωάννη Τζουστινιάνι, ο Κωνσταντίνος δε διστάζει να δώσει στο δεύτερο τον τίτλο του Πρωτοστράτορα (αρχιστρατήγου, όπως θα λέγαμε σήμερα). Και αρχίζει η πολιορκία. Ο Μωάμεθ, εκτός από τον δεκαπενταπλάσιο, σε σχέση με τους πολιορκημένους στρατό του, είχε στη διάθεσή του πενήντα περίπου κανόνια, στα οποία περιλαμβάνονταν και ένα τεράστιο, για το οποίο χρειάζονταν 60 (!) βόδια για να το μεταφέρουν, και αρκετά πλοία , που μπορούσαν να αποκλείσουν την Πόλη από τη θάλασσα. Τα κανόνια κάνουν μεγάλες ζημιές στα τείχη, τη νύχτα όμως οι υπερασπιστές τα επιδιορθώνουν Ο κλοιός εντούτοις μεγαλώνει. Ο Σουλτάνος προτείνει (Συνθηκολόγηση, την οποία αρνείται ο Παλαιολόγος. Άλλωστε είναι γνωστή η γενναία απάντησή του στις τουρκικές προτάσεις: « Το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ΄ εμόν έστιν ούτ' άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών»! Παράλληλα προσπαθεί να ενισχύσει το φρόνημα των κατοίκων της Πόλης.
Και την Τρίτη 29 Μαΐου αρχίζει η επίθεση των Γενιτσάρων. Σε μία κρίσιμη στιγμή ο Τζουστινιάνι τραυματίζεται .στο πόδι και αποχωρεί. Αυτό επιφέρει σύγχυση και τότε κάποιοι Τούρκοι επωφελούνται και μπαίνουν από μία μικρή πύλη, την Κερκόπορτα. Υψώνουν το λάβαρο του προφήτη στις επάλξεις. Η έκβαση πλέον της πολιορκίας έχει κριθεί. Οι στρατιώτες του Μωάμεθ πιέζουν. Υπάρχουν πλέον μεμονωμένες ομάδες βυζαντινών που αντιστέκονται. Μεταξύ αυτών και ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς, που είχε κατηγορηθεί για ενδοτισμό, μάχεται γενναία στον Κεράτιο κόλπο. Και στην πύλη του Αγίου Ρωμανού ο τελευταίος αυτοκράτορας πέφτει, αφού πολεμάει με δύναμη το λυσσασμένο πλήθος των Οθωμανών. Μαζί του τελειώνει και μια σημαντική πτυχή της ιστορίας του Ελληνισμού, η Μεσαιωνική εποχή.
Μπορεί η άλωση της Κωνσταντινούπολης να φαίνεται σαν ένα πολύ μακρινό γεγονός που να ενδιαφέρει ελάχιστα ή καθόλου το σύγχρονο άνθρωπο που «διψάει» για την «ανάγνωση» του εφήμερου, το οποίο όμως αύριο θα ξεχαστεί και δε θα διατηρείται στη μνήμη. Θα πρέπει όμως να ληφθεί σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι δε μπορεί να υπάρξει ανάλυση του σημερινού γίγνεσθαι, αν προηγουμένως δεν τεθούν στη σωστή τους διάσταση και δεν γίνουν προσπάθειες ερμηνείας καταστάσεων που αποτέλεσαν ιστορικά ορόσημα. Κάτω λοιπόν από αυτή την προοπτική γίνεται αντιληπτό πόσο επιτακτική είναι η ιστορική μνήμη και η κατανόηση γεγονότων σαν την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η οποία, εκτός των άλλων, είναι και το αφετηριακό σημείο για το νεότερο ελληνισμό, που σηματοδοτεί την είσοδο του -έστω και με αυτό το δυσάρεστο περιστατικό- στην εποχή της νεωτερικότητας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου