Η προφητεία του Μιχαία (5,1-5) για τη Γέννηση του Μεσσία

 

Η προφητεία

Αλλά από εσένα Βηθλεέμ, πόλη της περιοχής όπου κατοικεί η συγγένεια Εφραθά, αν και είσαι μια από τις πιο μικρές πόλεις του Ιούδα, εγώ θα κάνω να προέλθει εκείνος που θα γίνει άρχοντας του Ισραήλ. Η καταγωγή του είναι πολύ παλιά∙ ανάγεται στις αρχαίες μέρες. (Μετάφραση ΕΒΕ)

«᾿Εν Βηθλέεμ τῆς ᾿Ιουδαίας· οὕτως γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου· Καὶ σύ, Βηθλέεμ γῆ ᾿Ιούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν ᾿Ιούδα· ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν ᾿Ισραήλ». (Ματθ. 2,5-6)

 

Όπως δηλώνεται στην εισαγωγή του βιβλίου της παλαιοδιαθηκικής γραμματείας «Μιχαίας» η εποχή της δράσης του προφήτη Μιχαία συμπίπτει με τους χρόνους των βασιλέων του Ιούδα Ιωθάμ (756 – 742/1), Άχαζ (742/1-726/5) και Εζεκία.(725/4-697/6) . Εντούτοις  η αρχαιότερη προφητεία του θα πρέπει να τοποθετηθεί στους χρόνους του Άχαζ, όπως διαπιστώνεται από τους στίχους 1,2-8 του βιβλίου του, που αναφέρονται στην ειδωλολατρική διείσδυση στο Νότιο βασίλειο και στην καταστρεπτική εισβολή των Ασσυρίων στο Βόρειο βασίλειο .

Στην εποχή του η Ασσυριακή αυτοκρατορία που κυριαρχεί στην περιοχή της Συροπαλαιστίνης αντιμετωπίζει πολλά επαναστατικά κινήματα, που δεν τις δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα, και τα οποία  υποκινούνται από την Αίγυπτο. Σε αυτά συμμετέχουν και τα δύο ισραηλιτικά βασίλεια.  Το Βόρειο οδηγείται στην καταστροφή το 722 π.Χ. και ακολουθεί  αργότερα και το Νότιο.

Η κοινωνική κατάσταση της εποχής του φαίνεται να απασχολεί πολύ τον Μιχαία και αποτελεί κέντρο του προφητικού του κηρύγματος . Ελέγχει τους άρχοντες και τους ψευδοπροφήτες, που τους θεωρεί αιτία δεινών. Είναι αυτοί που διώχνουν τις γυναίκες του λαού από τα σπίτια τους, αρπάζουν το γεωργικό κλήρο από τα παιδιά, γδέρνουν τις σάρκες του λαού και τρέφονται από αυτές. Ειδικά οι ψευδοπροφήτες προλέγουν ανάλογα με το συμφέρον τους. Έτσι προφητεύουν ειρήνη όταν αμείβονται και απειλούν με πόλεμο όταν δεν παίρνουν κάτι. Ο Κύριος, υπογραμμίζει ο προφήτης, θα κρύψει τι πρόσωπό του από όλους αυτούς

           

Η μεταιχμαλωσιακή μεσσιανική προφητεία, για την οποία γίνεται λόγος σε αυτό το άρθρο, δεν είναι δυνατό να χωριστεί από το γενικότερο σκοπό του βιβλίου του Μιχαία, που θέλει σε αυτό το σημείο να δώσει προφητείες υπόσχεσης και παρηγοριάς. Μετά από έναν καταιγισμό προφητειών, που μιλάνε για την καταστροφή του Ισραήλ και του Ιούδα, τη σκληροκαρδία των ισχυρών και τους ψευδοπροφήτες, είναι αναγκαίο να δοθεί η παρηγοριά χρησιμοποιώντας τις προφητείες για τη Σιών.

Ο προφήτης αντιπαραβάλλοντας τη σκληρή  εποχή  με μία καινούρια εποχή, ενσταλάζει την ελπίδα, τονίζοντας πως αν και η Ιερουσαλήμ και ο αρχηγός του Ισραήλ  ταπεινώνονται με και τις προκλήσεις, που συμβολικά εκφράζει το χτύπημα με το ραβδί στο πρόσωπο του ηγέτη , εντούτοις από τη Βηθλεέμ θα προέλθει ο νέος Άρχοντας, που έχει πολύ παλιά καταγωγή.

 

Η Βηθλεέμ (:σπίτι του ψωμιού) ήταν ο τόπος κατοικίας των Προπατόρων, του Βοόζ και της Ρουθ . Εδώ κατοικούσε η οικογένεια του Ιεσσαί  και ο Σαμουήλ έχρισε βασιλιά το Δαβίδ. Συνδέεται με τις μεσσιανικές παραδόσεις του λαού, μιας και ο Μεσσίας θεωρείται απόγονος του Δαβίδ. Έτσι, αν και είναι από τις πλέον μικρές πόλεις του Ιούδα, από αυτή θα προέλθει ο άρχοντας του Ισραήλ, που  θα σώσει το λαό.

 

Υπομνηματίζοντας ο Θεοδώρητος Κύρου τον προφήτη Μιχαία δίνει την πληροφορία ότι οι Ιουδαίοι των χρόνων καταγραφής των μεταιχμαλωσιακών κεφαλαίων του βιβλίου του θεωρούσαν ότι η μεσσιανική προφητεία του, για την καταγωγή του Μεσσία, αναφέρεται στο Ζοροβάβελ  . Η αντίληψη είναι ενδεικτική για την εξέλιξη που είχε ο προφητικός λόγος και τη μεσσιανική διάσταση που δινόταν σε αυτόν.

Ο ιουδαϊκός μεσσιανισμός αναπτύσσεται μέσα στο πλαίσιο της  εσχατολογικής προσδοκίας, που διαμορφώθηκε μετά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία και τις εθνικές συμφορές . Σε γενικές γραμμές αυτός θεωρούσε ότι με την έλευση του Μεσσία θα εξέλειπαν οι εθνικές ταπεινώσεις, θα δικαιώνονταν οι δίκαιοι και θα τιμωρούνταν οι ασεβείς. Η δαβιδική καταγωγή του θεωρούνταν αδιαμφισβήτητη, ενώ δε θεωρούνταν ότι θα ήταν υπερφυσικό ή θείο ον, αλλά άνθρωπος που έπαιρνε τη δύναμή του από το Θεό .

Μέσα σε αυτό το κλίμα γίνεται και η μεσσιανική ερμηνεία του προφητικού λόγου, μετά τον 6ο αι. π.Χ. Από εδώ και στο εξής επικρατεί η αντίληψη ότι πέρασε η εποχή της επικοινωνίας του Κυρίου, μέσα από τους προφήτες. Ειδικά, μετά το 400, αυτή η αντίληψη επικρατεί σε ευρείς κύκλους. Στην πραγματικότητα, μετά το θάνατο των προφητών Αγγαίου, Ζαχαρία, Μαλαχία θεωρείται ότι δεν υπάρχει πλέον προφητικός λόγος  Είναι χαρακτηριστική εδώ η μαρτυρία του Ψαλμού 74 (73), 9 «Δε βλέπουμε πια τα σημεία της παρουσίας Σου∙ προφήτης δεν υπάρχει πια κι ούτε κανένας μας γνωρίζει το πόσο θα κρατήσει αυτό». Επομένως η προφητεία ερμηνεύεται ως θρησκευτικό φαινόμενο του παρελθόντος, με βάση τις εμπειρίες του παρόντος. Αυτό βεβαίως οδηγεί και σε αναπροσαρμογή των αντιλήψεων που πιστεύεται ότι περιέχονται στον προφητικό λόγο .   Γίνεται πλέον «ανοικτό κείμενο», πράγμα  που σημαίνει ότι επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και αποκτάει χαρακτήρα μεσσιανικό - εσχατολογικό, ενώ παραβλέπεται, χωρίς όμως να χάνεται τελείως, η ιστορική του διάσταση.

Στη χριστιανική παράδοση το χωρίο Μιχ. 5,1-5 έγινε γνωστό κυρίως από το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο. Όπως περιγράφεται στο κεφ. 2 οι μάγοι έρχονται να προσκυνήσουν τον Ιησού. Το πληροφορείται ο Ηρώδης και καλεί τους αρχιερείς και τους γραμματείς του λαού, για να τους ρωτήσει που θα γεννηθεί ο Μεσσίας. Την απάντηση την παίρνει με την παράθεση της προφητείας του Μιχαία: «᾿Εν Βηθλέεμ τῆς ᾿Ιουδαίας• οὕτως γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου• Καὶ σύ, Βηθλέεμ γῆ ᾿Ιούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν ᾿Ιούδα• ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν ᾿Ισραήλ». (Ματθ. 2,5-6) .

Ο Ματθαίος θεωρώντας ότι η εκκλησία είναι ο νέος Ισραήλ  παραθέτει την προφητεία του Μιχαία, τονίζοντας ότι αυτή πραγματοποιήθηκε στο πρόσωπο του Ιησού. Μάλιστα βάζει αυτό να το λένε οι αρχιερείς και οι γραμματείς. Με αυτό τον τρόπο «νομιμοποιεί» αυτά που γράφει, τονίζοντας ότι έχουν την αποδοχή των πλέον ειδικών, δηλ. των ερμηνευτών του Νόμου. Ταυτόχρονα εξυπηρετεί έναν από τους βασικούς στόχους του, όπως τονίστηκε και προηγουμένως: η συνέχεια του λαού του Θεού είναι η Εκκλησία του Χριστού. Επομένως ο Ιησούς είναι ο Μεσσίας και στο πρόσωπο του  πραγματοποιούνται όλες οι προφητείες.

 Δε μπορεί όμως να αγνοήσει κανείς τη διάσταση που δίνεται στη δαβιδική καταγωγή του Ιησού, στο πρώτο ευαγγέλιο. Διαμορφώνεται έτσι στο Ματθαίο το μεσσιανικό σχήμα Ιησούς-Δαβίδ-Βηθλεέμ, στο οποίο κεντρικό σημείο είναι η τελευταία. Και οι δύο ηγέτες, της Βασιλείας του Θεού ο Ιησούς και του Λαού του Θεού ο Δαβίδ, παρουσιάζονται να έχουν σαν αφετηρία τους αυτή τη μικρή κώμη. Μάλιστα η έμφαση που δίνεται στον Ματθαίο είναι χαρακτηριστική: Ενώ ο Λουκάς αισθάνεται την ανάγκη να αιτιολογήσει τους λόγους που ο Ιωσήφ και η Μαρία βρίσκονται στη Βηθλεέμ, και έτσι γεννιέται εδώ ο Ιησούς, για το Ματθαίο η γέννηση του Ιησού είναι αυτονόητη στον τόπο του μεγάλου βασιλιά και πρόγονου του Μεσσία. Η παράθεση λοιπόν των γεγονότων της γέννησης του Ιησού, αν ειδωθούν από τη μεσσιανική τους σκοπιά, γίνεται για να αποδειχτεί ότι οι προφητείες πραγματοποιούνται στο πρόσωπο του Ιησού, που είναι ο απόγονος του Δαβίδ και ο αληθινός Μεσσίας που θα θριαμβεύσει, όσο κι αν προσπαθεί ο Ηρώδης και η δυναστεία του να του κάνει κακό και να οικειοποιηθεί τον τίτλο.

Κάτω από αυτές τις σκέψεις λοιπόν παραθέτει ο Ματθαίος την προφητεία του Μιχαία. Ο Ιησούς είναι ο δαβιδικός Μεσσίας που έχει γεννηθεί στη Βηθλέεμ και θα οδηγήσει το λαό του Θεού, το νέο Ισραήλ.

Νικόλαος Παύλου

Δρ Θεολογίας, Ιστορικός ΜΑ