Ο ρόλος των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Ιστορίας

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

       Το μάθημα της Ιστορίας εντάσσεται στα λεγόμενα «παραδοσιακά» του Ελληνικού Εκπαιδευτικού Συστήματος (Λιάκος Αντώνης, 2010). Διδάσκεται σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης και βοηθάει το μαθητή να γνωρίσει καταστάσεις που εξακολουθούν να επηρεάζουν τη ζωή του, να διδαχτεί μέσω αυτών, να προσπαθήσει να τις ερμηνεύσει και να αναπτύξει την κριτική του σκέψη. Η συμμετοχή του είναι επομένως αναγκαία σε όλες τις φάσεις της διδασκαλίας, αφού θα πρέπει να αφομοιώσει καινούρια μαθησιακά αντικείμενα, να επεξεργαστεί πηγές, να απαντήσει σε ερωτήσεις και να αξιολογήσει. Εννοείται φυσικά ότι και ο ρόλος του διδάσκοντα είναι πάντα κομβικός, αφού αυτός θα κατευθύνει τη  εκπαιδευτική διαδικασία. Το τελευταίο όμως, σε καμία περίπτωση, δε σημαίνει πως το μάθημα οφείλει να γίνει δασκαλοκεντρικό ( Arthur James, Phillips Robert 2000). Αντίθετα θα πρέπει να δίνονται συνεχώς ευκαιρίες στο μαθητή να αυτενεργήσει και να έχει ουσιαστική συμμετοχή σε όλες τις φάσεις της διδασκαλίας (Haydn Terry, Arthur James, Hunt Martin 2001).

Η τελευταία διαπίστωση αναδεικνύει το ρόλο των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Ιστορίας. Αποτελούν δηλαδή εργαλείο, το οποίο όταν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να έχει σημαίνοντα ρόλο στην παρουσίαση και στην πρόσληψη των νέων διδακτικών αγαθών,  καθώς και στην κατανόησή τους.

Στη συνέχεια με ένα σενάριο μαθήματος θα γίνει προσπάθεια για να τεκμηριωθούν τα παραπάνω. Αφού αρχικά γίνει λόγος για την πορεία της διδασκαλίας,  στη συνέχεια θα αναδειχτεί η αξιοποίηση των ΤΠΕ, ώστε η συμμετοχή του μαθητή και η κατανόηση των μαθησιακών αντικειμένων να είναι πλήρης.

Έχει επιλεγεί  μία διδακτική ενότητα του μαθήματος της Ιστορίας της Β΄ Γυμνασίου. Αυτή είναι η «ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» που περιλαμβάνεται στις σελίδες 48-49 του σχολικού εγχειριδίου. Η πορεία θα είναι η εξής:

ΣΕΝΑΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ

ΤΑΞΗ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ: ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

(σ. 48-49 του διδ. εγχειριδίου)

Ο σκοπός της διδακτικής ενότητας είναι να γνωρίσουν οι μαθητές την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των κατοίκων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, κυρίως κατά τη Μέση Βυζαντινή Περίοδο (επειδή όμως οι συνθήκες δε διαφέρουν αισθητά, για την καλύτερη παρουσίαση θα χρησιμοποιηθούν και κείμενα παλαιότερων εποχών).

Όσον αφορά την παρουσίαση του μαθήματος επιλέχτηκε η επεξεργασία του από ομάδες. Πιο συγκεκριμένα οι μαθητές θα χωριστούν σε τρεις ομάδες. Στη κάθε μία θα δοθούν διαφορετικά κείμενα/πηγές που θα αναφέρονται στις κοινωνικές διαφοροποιήσεις , στην οικονομία των πόλεων και στο βυζαντινό εμπόριο.

Για την πρώτη ομάδα επιλέχτηκαν αποσπάσματα από το Βίο του Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα. Σε αυτά αντικατοπτρίζεται ανάγλυφα η κοινωνική ανισότητα και οι διαφοροποιήσεις στον γενικότερο τρόπο ζωής των ανθρώπων που ανήκαν σε διαφορετικές τάξεις.

Kείμενα της δεύτερης και της τρίτης ομάδας υπάρχουν και στον κόμβο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/index.html).  Σε αυτά αναδεικνύονται πτυχές της βυζαντινής οικονομίας και του βυζαντινού εμπορίου. Μαζί με τα κείμενα δίνονται και οι ερωτήσεις επεξεργασίας, που θα διευκολύνουν τους μαθητές στην κατανόηση των πηγών και δε θα τους απομακρύνουν από το στόχο τους.

Η πορεία της διδασκαλίας θα μπορούσε να έχει την εξής μορφή:

Χρησιμοποιώντας μία εφαρμογή της σουίτας Office (στην προκειμένη περίπτωση είναι το Power Point της Microsoft Office) παρουσιάζονται διάφορα στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Μέσης Βυζαντινής Εποχής. Όλα αυτά συνδέονται με τους όρους-κλειδιά της ενότητας που περιέχει το σχολικό εγχειρίδιο. Δίνονται έτσι και οι κατάλληλες επεξηγήσεις  γι’ αυτούς.

Χρήσιμη είναι και η δημιουργία ενός κόμιξ, με τη βοήθεια των ΤΠΕ, στο οποίο με παραστατικό τρόπο θα αναφέρονται τα χαρακτηριστικά της κάθε κοινωνικής ομάδας. Οι μαθητές θα έχουν έτσι την ευκαιρία, μέσα από την παρουσίασή του,  να προσεγγίσουν τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών ομάδων και να «σπουδάσουν» φαινόμενα κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας.

Οι μαθητές χωρίζονται , όπως έχει τονιστεί, σε τρεις ομάδες. Κάθε μία αναλαμβάνει να διαβάσει και να επεξεργαστεί τα κείμενα που τους έχουν δοθεί.

Αφού ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία παρουσιάζονται τα συμπεράσματα στην ολομέλεια της τάξης και βγαίνουν τα τελικά συμπεράσματα.

Για να ελεγχθεί αν πράγματι αποκτήθηκαν οι γνώσεις, στη συνέχεια, επιλέγονται μαθητές για να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων. Υποδύονται κάποιοι μέσα από την τάξη τον Δυνατό, τον Πένητα, τον Έμπορο κοκ. Μέσα από αυτή τη διασκεδαστική ενέργεια ο διδάσκων βλέπει πως κινήθηκε η τάξη και αν απέκτησε τα διδακτικά αγαθά.

Τέλος, για να υπάρξει η σύνθεση, ο καθηγητής της τάξης προβαίνει σε σύντομη ανακεφαλαίωση, η οποία παρουσιάζεται με το Power Point, και θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα παρακάτω:

« Στη Μέση Βυζαντινή Εποχή οι Αριστοκράτες, οι Δυνατοί, αποτελούνταν από την αριστοκρατία των αξιωμάτων και από την αριστοκρατία της γης. Είναι οι διαχειριστές της εξουσίας και μεγάλου μέρους της οικονομίας. Οι αγρότες είναι δεμένοι με τη γη τους. Πάντως η αγροτική παραγωγή  μένει στάσιμη.

Η αγροτική, όπως και η αστική οικονομία ήταν εκχρηματισμένες. Στις πόλεις οι έμποροι και οι βιοτέχνες είναι οργανωμένοι σε «συστήματα» και τη λειτουργία τους καθόριζε το «Επαρχικόν Βιβλίον». Τέλος το βυζαντινό εμπόριο γνωρίζει άνθηση και η ακτίνα δράσης των εμπόρων διαρκώς μεγάλωνε».

***

ΟΙ ΠΗΓΕΣ

Τα κείμενα στα οποία θα δουλέψουν οι μαθητές είναι τα εξής:

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Όλα τα κείμενα είναι από το έργο «Βίος Αγίου Φιλάρετου του Ελεήμονα»

ed. M. Fourmy-Leroy, Byzantion 9 (1934), 113-167.

1.«Στην  χώρα των Παφλαγόνων κατοικούσε ένας άνθρωπος που ονομάζονταν Φιλάρετος, ευγενής….Ήταν πολύ πλούσιος. Είχε στην κατοχή του πολλά ζώα: εξακόσια βόδια, ζεύγη βοοειδών εκατό,  οκτακόσια δυνατά άλογα, ογδόντα άλογα και μουλάρια για δουλειές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα, πολλά στρέμματα γης καλλιεργημένης… πολύ ωραία και πανάκριβα. Απέναντι από αυτά ανέβλυζε πηγή που τα άρδευε….Είχε στη δούλεψή του πολλούς δούλους και πολλά κτήματα» (113-115)

2.«Ο (πλούσιος Φιλάρετος) οδηγήθηκε σε μεγάλη φτώχια, και του απέμειναν μόνο ένα ζευγάρι βόδια , ένα άλογο, ένα γαϊδούρι  μία αγελάδα με το μοσχάρι της, ένας εργάτης και μία δούλη. Όλα τα κτήματά του αρπάχτηκαν από τους πλούσιους γείτονες και τους γεωργούς. Όταν τον είδαν να φτάνει στα όρια της φτώχειας και να μη μπορεί να κατέχει και να  καλλιεργεί τη γη του. άλλοι με τη βία και άλλοι με παρακάλια (πήραν την περιουσία του), και την χώρισαν…(116-117)

3.«Κάποιου φτωχού γεωργού, ενώ καλλιεργούσε το κτήμα του, ξαφνικά ψόφησε το βόδι του. Μη μπορώντας να αντέξει τη ζημιά, άρχισε να κλαίει, να οδύρεται και να λέει στο Θεό: “Κύριε, δεν είχα τίποτα άλλο από αυτό το ζευγάρι βόδια και μου το στέρησες .Τώρα πως θα θρέψω τη γυναίκα μου και τα εννιά μικρά παιδιά μου, πως θα δώσω φόρους στον βασιλιά και θα πληρώσω τα χρέη μου; Εσύ Κύριε γνωρίζεις ότι ακόμη και το βόδι μου που ψόφησε το είχα αγοράσει με δανεικά. Τώρα δε ξέρω τι να κάνω. Θα εγκαταλείψω λοιπόν το σπίτι μου και θα ξενιτευτώ σε χώρα μακρινή, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν πάνω μου σαν άγρια σκυλιά”» (118-119)

4.«(Μία φτωχή γυναίκα) κάθονταν νηστική με τα παιδιά της, και δεν είχε αλεύρι να ζυμώσει ψωμί και να τα θρέψει. Μην αντέχοντας να τα βλέπει πεινασμένα σηκώθηκε και πήγε στη γειτονιά ζητώντας δανεικό ψωμί. Βρήκε ένα, και αφού μάζεψε και άγρια λάχανα πήγε στα παιδιά της, και αφού έφαγαν κοιμήθηκαν» (133)

5.«…και να οι άρχοντες του χωριού έφεραν (για φαγητό) κριάρια, αρνιά, κοτόπουλα, περιστέρια και διαλεκτό κρασί….Όλα αυτά μαγειρεύτηκαν  με  τον καλύτερο τρόπο. Αφού στολίστηκε το τραπέζι στο μεγάλο πολυτελές δωμάτιο (:τρίκλινο), εμφανίστηκαν οι βασιλικοί απεσταλμένοι και το βρήκαν πολύ ωραίο. Το αρχαίο τραπέζι στο κέντρο ήταν κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο, και πολύ μεγάλο. Κάθισαν σε αυτό τριάντα έξι άνδρες που είδαν  σερβιρισμένα  φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες» (138).

6« (Κατά τη διάρκεια γάμου ο βασιλιάς έδωσε) κτήματα και πολυτελή ρούχα, χρυσάφι και ασήμι, και έργα πολύτιμα από πολύτιμους λίθους, σμαράγδια και ρουμπίνια και μαργαριτάρια και μεγάλα σπίτια» (145).

ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

1.Νόμος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α' για εγγραφή σε συστήματα (μεταξύ 379-392)

"Kανένας να μην γράφεται στα δημόσια σωματεία, αν δεν είναι από τέτοια γενιά και κατάλληλος στην ηλικία και την τέχνη, γιατί γίνεται πράξη για τον λόγο αυτό από τον άρχοντα της επαρχίας και κατάθεση του σωματείου, ότι είναι δηλαδή κατάλληλος. Και όσα γίνονται να αναφέρονται σε εμάς. Αν παραβεί κάποιος αυτά, θα πάψει να συμμετέχει στο σωματείο και αφού βασανισθεί θα εξοριστεί για πάντα και όποιος τον βοηθήσει θα υποβληθεί στα ίδια επιτίμια". (Ι. Καραγιαννόπουλος, Η βυζαντινή ιστορία από τις πηγές, β' ανατύπωση, Θεσσαλονίκη 1996, 218)

2.Η κατάργηση του χρυσάργυρου από τον Αναστάσιο Α' (498)

"Την ίδια χρονιά εκδόθηκε διάταγμα του αυτοκράτορα Αναστάσιου Α' ότι οι χειροτέχνες θα απαλλάσσονταν από το χρυσάργυρο που έπρεπε να πληρώνουν κάθε τέσσερα χρόνια. Aυτό το διάταγμα δεν αφορούσε μόνο στην Έδεσσα, αλλά σε όλες τις πόλεις της αυτοκρατορίας. Οι κάτοικοι της Έδεσσας πλήρωναν κάθε τέσσερα χρόνια 140 λίτρες χρυσού. Όλη η πόλη πανηγύρισε, μικροί και μεγάλοι, φόρεσαν άσπρα ρούχα και κράτησαν αναμμένες λαμπάδες και θυμιατήρια γεμάτα καμένο λιβάνι, και προχώρησαν με ψαλμούς και ύμνους, ευχαριστώντας το Θεό και επαινώντας τον αυτοκράτορα, προς την εκκλησία του Αγίου Σεργίου και του Αγίου Συμεών, όπου τέλεσαν την ευχαριστία. Έπειτα για μια εβδομάδα οργάνωσαν πανηγύρι και όρισαν ότι θα γιόρταζαν αυτό το πανηγύρι κάθε χρόνο. Όλοι οι χειροτέχνες αναπαύθηκαν και έκαναν πλούσιο τραπέζι στο προαύλιο της εκκλησίας".

D. Geanakoplos, Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 59.

3.Ο Μιχαήλ Ψελλός για την αυτοκράτειρα Ζωή (1042): μια αρωματοποιός του Βυζαντίου.

«Τις γυναικείες δουλειές η Ζωή τις απέφευγε συστηματικά: ούτε το αδράχτι έπιασε ποτέ στα χέρια της, ούτε βέβαια κάθισε να υφάνει, ούτε κάποιο άλλο γυναικείο έργο. Αδιαφορούσε μάλιστα εντελώς ακόμη και για τους καλλωπισμούς που ταίριαζαν σε αυτοκράτειρα-δεν ξέρω αν το έκανε αυτό και στα νιάτα της, πάντως στα γεράματά της απέβαλε εντελώς κάθε φιλαρέσκεια. Το μόνο που την ενδιέφερε και το μόνο για το οποίο ξόδευε όλη της την ενεργητικότητα ήταν πώς να μεταλλάξει τις φύσεις των αρωμάτων, να φτιάχνει αρώματα, να τα επινοεί, να τα βελτιώνει και να τα επεξεργάζεται. Έτσι ο ιδιαίτερος κοιτώνας της δεν είχε καλύτερη εμφάνιση από τα εργαστήρια της αγοράς, όπου χειρώνακτες και οι σιδεράδες δουλεύουν τη φωτιά, γιατί και στο δωμάτιό της έκαιγαν γύρω -γύρω πολλά μαγκάλια, και από τις υπηρέτριες η μια μετρούσε τις ποσότητες των αρωμάτων, η άλλη τα ανακάτευε, και όλες έκαναν κάτι σχετικό».  (Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Από Kazhdan, A.P.-Wharton Epstein, Α., Αλλαγές στον Βυζαντινό πολιτισμόκατά τον 11ο και 12ο αιώνα, Αθήνα 1997, σ. 420-1 (μετάφραση Δ.Τσουγκαράκης).

4.Η περιγραφή ενός τεμπέλη εμπόρου από το Συμεών το Νέο Θεολόγο(949-1022)

«Αν όλοι οι έμποροι τρέχουν στην πανήγυρη για να εμπορευτούν και να κερδίσουν από την πραγμάτεια τους, αυτός μόνο [...]κάθεται μπροστά στο σπίτι του και τους κοιτάζει να περνούν και να σπεύδουν προς την πανήγυρη, ενώ ο ίδιος διακατέχεται από τεμπελιά, ραθυμία και μέθη. Ασχολείται με την καλοπέραση …και δεν πηγαίνει να εμπορευτεί, αλλά το αναβάλλει από μέρα σε μέρα... Κι αν έρθει στην πανήγυρη φέρνοντας χρήματα, αντί να αρχίσει να συναλλάσσεται με σοβαρότητα, τριγυρνάει στις σκηνές των Ταβερνιάρηδων και των μαγείρων κι αυτών που πουλάνε τα διάφορα φαγώσιμα και τρώει και πίνει πότε από τον ένα και πότε από τον άλλο, κι όχι μόνο αυτό, αλλά καταξοδεύει το χρυσάφι του στα μεθύσια...»  (Kazhdan, A.P.-Wharton Epstein, Α., Αλλαγές στονΒυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, Αθήνα 1997, σ.411-2 (μετάφραση Δ. Τσουγκαράκης).

ΤΡΙΤΗ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

1.Περιγραφή της πανήγυρης της Θεσσαλονίκης το 12ο αιώνα

«Συρρέουν εκεί όχι μόνο όλοι οι αυτόχθονες και ο ντόπιος πληθυσμός, αλλά κάθε είδους άνθρωποι από παντού [...] τόσο μεγάλη είναι η δόξα του σε ολόκληρη την Ευρώπη.
[...] Είχαν στηθεί σκηνές των εμπόρων σε δύο παράλληλες γραμμές αντικριστά, οι γραμμές τραβούσαν μακριά, αφήνοντας ανάμεσά τους να ανοίγεται ένας πλατύς διάδρομος, ώστε να υπάρχει δίοδος για το ορμητικό πλήθος [...] υπήρχαν κάθε είδος ρούχα ανδρών και γυναικών, από τη Βοιωτία και την Πελοπόννησο, και όσα φέρνουν τα εμπορικά καράβια από την Ιταλία στους Έλληνες. Αλλά και η Φοινίκη στέλνει πολλά και η Αίγυπτος, όπως και η Ισπανία και οι Ηράκλειες Στήλες, που φτιάχνουν τα ωραιότερα έπιπλα.[...] Αλλά και ο Εύξεινος Πόντος στέλνει τα δικά του προς το Βυζάντιο». (Ψευδο-Λουκιανός, Τιμαρίων,
Kazhdan, A.P.-WhartonEpstein, Α., Αλλαγές στον Βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12οαιώνα, Αθήνα 1997, σ. 410-411 (μετάφραση Δ. Τσουγκαράκης).

2.Tο βυζαντινό νόμισμα στην 'Απω Ανατολή

 «Ένας (βυζαντινός) έμπορος, ο Σώπατρος, πήγε κάποτε στο νησί της Ταπροβάνης για δουλειές και συμπτωματικά το πλοίο του μπήκε στο λιμάνι μαζί με ένα περσικό. Ο Σώπατρος και ένας σεβάσμιος Πέρσης οδηγήθηκαν στον βασιλιά της χώρας. Ο βασιλιάς τους ρώτησε σε τι κατάσταση ήταν οι χώρες τους και ποιας χώρας ο βασιλιάς ήταν ισχυρότερος. Ο Πέρσης είπε ότι ο δικός του βασιλιάς ήταν ο πιο ισχυρός, πιο σπουδαίος και πλούσιος, ο βασιλεύς των βασιλέων και ό,τι επιθυμούσε μπορούσε να το κάνει. Όταν ρωτήθηκε ο Σώπατρος απάντησε: "Αν θέλεις να μάθεις την αλήθεια έχεις τους δύο βασιλιάδες μπροστά σου. Εξέτασε τον καθένα και θα διαπιστώσεις ποιος είναι σπουδαιότερος και ισχυρότερος". "Πώς λες ότι έχω τους δύο βασιλείς εδώ;" ρώτησε κατάπληκτος ο βασιλιάς και ο Σώπατρος του απάντησε: "Έχεις τα χρήματά τους, το "νόμισμα" του ενός και τη "δραχμή" του άλλου. Εξέτασέ τα και θα δεις την αλήθεια". Τότε ο βασιλιάς διέταξε να παρουσιαστούν τα δύο νομίσματα. Το ρωμαϊκό "νόμισμα" ήταν καλά στρογγυλεμένο, από αστραφτερό μέταλλο και με τέλειο σχήμα, καθώς κομμάτια αυτού του είδους επιλέγονταν για εξαγωγή στο νησί. Ενώ η "δραχμή" ήταν ασημένια και δεν συγκρινόταν με το χρυσό νόμισμα. Έτσι ο βασιλιάς αφού τα εξέτασε προσεκτικά επιδοκίμασε το "νόμισμα", λέγοντας ότι οι Ρωμαίοι ήταν σίγουρα ένας εξαιρετικός και ισχυρός λαός. Και διέταξε να αποδοθούν μεγάλες τιμές στον Σώπατρο..."  (D. Geanakoplos, Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 298).

3.Βυζαντινό εμπόριο με την 'Απω Ανατολή

Στο νησί (Κεϋλάνη), καθώς βρίσκεται σε κεντρική θέση, συχνάζουν πλοία από όλα τα μέρη της Ινδίας, της Περσίας και της Αιθιοπίας, και παρομοίως φεύγουν πολλά δικά του. Και από τις πιο μακρυνές χώρες, εννοώ την Τζινίτζα (Κίνα) και άλλους εμπορικούς τόπους, παίρνει μετάξι, μπαχαρικά, σανδαλόξυλο, και άλλα προϊόντα και αυτά πάλι μεταβιβάζονται σε άλλες αγορές.  (D. Geanakoplos, Byzantium. Church, Society, and Civilization Seen through Contemporary Eyes, Chicago 1986, 277).

Η επεξεργασία τους θα γίνει με τις εξής ερωτήσεις, τις οποίες πρέπει να επεξεργαστεί η κάθε ομάδα:

Α΄ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

1.      Με βάση τα κείμενα 1,5,6 περιγράψτε τον τρόπο ζωής των Δυνατών (αριστοκράτες γης και αριστοκράτες αξιωμάτων). Που στηρίζονταν η ισχύς και το κύρος που είχαν;

2.      Χρησιμοποιώντας τα κείμενα 3,4 να κάνετε τις διαπιστώσεις σας για τη ζωή των πενήτων.

3.      Να συνθέσετε τα συμπεράσματά σας και να παρουσιάσετε την κοινωνία της βυζαντινής υπαίθρου

Β΄ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

1.      Ποια χαρακτηριστικά είχαν τα βυζαντινά «συστήματα» (κείμενο 1)

2.      Να περιγράψετε τη ζωή ενός εμπόρου (κείμενα 3,4)

3.      Γιατί οι κάτοικοι της Έδεσσας αισθάνθηκαν μεγάλη χαρά που καταργήθηκε το «χρυσάργυρον» (κείμενο 2)

4.      Με βάση τα κείμενα να αναπτύξετε τις θέσεις σας για την ανάπτυξη του εμπορίου κατά τη Μέση Βυζαντινή Εποχή.

Γ΄ ΟΜΑΔΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

1.      Τι προϊόντα εμπορεύονταν συνήθως οι Βυζαντινοί (κείμενα 1,3) ;

2.      Να αναφέρετε ένα πολύ σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη του βυζαντινού εμπορίου. Να αιτιολογήσετε τη γνώμη σας (κείμενο 2)

3.      Πως γίνονταν οι εμπορικές συναλλαγές τη βυζαντινή εποχή (κείμενο 1);

4.      Να συνθέσετε την γενική εικόνα του βυζαντινού εμπορίου με βάση όλα τα κείμενα.

Τα συγκεκριμένα κείμενα παρέχουν, κατά τη γνώμη μας, μία ολοκληρωμένη εικόνα της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης που επικρατούσε στη Μέση Βυζαντινή Περίοδο. Η αξιοποίησή τους από τις ομάδες των μαθητών θα τους βοηθήσει να αναδείξουν έστω και μία υποτυπώδη ιστορική σκέψη, ώστε να κάνουν απαραίτητες συγκρίσεις, να κατανοήσουν την εποχή και να βοηθηθούν, σε τελική ανάλυση, στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας.

ΤΟ ΚΟΜΙΞ

Το κόμιξ θα έχει την εξής μορφή:

(Εικόνα 1)

Η δημιουργία του προέρχεται από έναν ελεύθερο πόρο του διαδικτύου. Στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε το Comic Strip Creator (βρίσκεται στην τοποθεσία www.comicstripcreator.org ), το οποίο δίνει πολλές δυνατότητες στους χρήστες του, ώστε να δημιουργήσουν ένα καλό αποτέλεσμα. Η φιλοσοφία του είναι η εξής: Σε κάθε καρέ του τοποθετούνται μικρογραφίες της εποχής, οι οποίες περιέχουν πρόσωπα τα οποία πρωταγωνίστησαν. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζεται ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, Αξιωματούχοι της αυλής (Μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12^ου – αρχές 13^ου αι. Biblioteca Nacional, fol. 42^v , Madrid), η πλούσια χήρα Δανιηλίς (Μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12^ου – αρχές 13^ου αι. Biblioteca Nacional, fol. 42^v , Madrid), Σκηνή αγροτικής ζωής, (Λεπτομέρεια από μικρογραφία χειρογράφου, 11ος αιώνας. 'Aγιο Όρος, Μονή Εσφιγμένου, κώδ. 14 , Mηνολόγιο,  φ. 386β), Φτωχοί μικροκαλλιεργητές (Λεπτομέρεια από μικρογραφία χειρογράφου, 12ος αιώνας.
'Aγιο Ορος, Μονή Παντελεήμονος, κώδ. 6 , Γρηγορίου του Θεολόγου οι 16 Λόγοι, φ. 257^α) και τέλος ο «Καθηγητής» που θα υποβάλλει τις ερωτήσεις. Σε «συννεφάκι» που τοποθετείται σε κάθε καρέ τα πρόσωπα εκθέτουν τις πράξεις τους, που σχετίζονται με τη διδακτική ενότητα ή την κατάστασή τους, ώστε ο μαθητής να έχει μία άμεση επαφή με τα δρώμενα στο μάθημα και να μπορέσει έτσι να βγάλει εύκολα στην επιφάνεια την ιστορική του κρίση.

ΤΕΛΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

Χωρίς αμφιβολία η διδασκαλία της Ιστορίας σε μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης αποτελεί μία πρόκληση για το διδάσκοντα (Husbands Chris, Kitson Alison, Pendry Anna 2003). Αυτή συνίσταται κυρίως στην αποφυγή του σκοπέλου της γεγονοτοποίησης που ταλανίζει την παρουσίαση του μαθήματος. Οι ΤΠΕ μπορούν να δώσουν σημαντική βοήθεια, ώστε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των μαθητών και η κατανόηση εννοιών που θα παραμείνουν ως «εμπειρίες» στο νου τους και θα βοηθήσουν, ώστε να γίνουν τα παιδιά ολοκληρωμένες προσωπικότητες με άποψη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Arthur James, Phillips Robert (ed.): Issues in history teaching, Routledge, London 2000

Haydn Terry, Arthur James, Hunt Martin: Learning to teach History in the Secondary School, Routledge, London 2001

Husbands Chris, Kitson Alison, Pendry Anna: Understanding history teaching, Open University, Philadelphia PA, 2003

Λιάκος Αντώνιος: «Η ιστορία και το νέο σχολείο», ΒΗΜΑ 18/4/2010, Αθήνα 2010

Νίκος Παύλου