Γνωρίζοντας τους πρώτους χριστιανούς. Το βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρη Κυρτάτα «Η Οδός και τα βήματα των πρώτων χριστιανών»

Ο τίτλος του βιβλίου του Καθηγητή της Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρη Κυρτάτα «Η Οδός και τα βήματα των πρώτων χριστιανών» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2020) μου θύμισε το λόγο του Αποστόλου Παύλου ενώπιον του Ρωμαίου Επίτροπου Φήλικα (52-59 μΧ)  «ομολογώ σε σένα σύμφωνα με την Οδό, (την οποία οι κατήγοροί μου) ονομάζουν αίρεση…» (Πρ 24,14)  που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η «Οδός» ήταν  η διδασκαλία την οποία κήρυττε ο Παύλος και οι υπόλοιποι Απόστολοι στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Η Οδός καθοδηγούσε τα βήματα των πρώτων χριστιανών που πορεύονταν στους δρόμους της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αυτοί που την κήρυτταν  ήταν Απόστολοι, Διδάσκαλοι, Προφήτες, Επίσκοποι και Πρεσβύτεροι.  Όμως στην υπόθεση της διάδοσης εμπλέκονταν και οι όχλοι που κυνηγούσαν τους φλογερούς κήρυκες, ρωμαίοι έπαρχοι που προσπαθούσαν να κατανοήσουν την Οδό, χρησιμοποιώντας ακόμη και βίαιες μεθόδους, και μετέφεραν τη δική τους εκδοχή στους αυτοκράτορες της κραταιάς Ρώμης, επίσημες αρχές και κατασταλτικοί κρατικοί μηχανισμοί. Με αυτό τον τρόπο το μήνυμα ήταν μία υπόθεση όλης της αυτοκρατορίας. Οπότε, σίγουρα, και απλά στελέχη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων δεν ήταν αμέτοχα στην προσπάθεια διάδοσης της Οδού. Μάλιστα πολλοί από αυτούς προτίμησαν το δρόμο του μαρτυρίου, και έμειναν πιστοί στις θέσεις τους. Βεβαίως αρκετοί υπέκυψαν στις απαιτήσεις των αρχών . Δικαιολογούσαν όμως τη στάση τους και ήθελαν να επιστρέψουν στην κοινότητα.

Παρά το γεγονός ότι στις μέρες μας συνεχώς διευρύνονται οι γνώσεις μας για αυτό το σύνθετο φαινόμενο που ονομάζεται πρώιμος χριστιανισμός και καινούρια κείμενα έρχονται στο φως είτε από βιβλιοθήκες μοναστηριών είτε από ανασκαφές στην Αίγυπτο, που με το ξηρό της κλίμα βοηθάει στην διατήρηση των παπύρων,  βασική πηγή μας εξακολουθεί να παραμένει ο ιστορικός Ευσέβιος Καισαρείας (265 – 340). Κυρίως στο έργο του «Εκκλησιαστική Ιστορία» αφηγείται τα βήματα των Χριστιανών στους τρεις πρώτους αιώνες και με τα αποσπάσματα από χαμένες μαρτυρίες  που παραθέτει έχει ανεκτίμητη αξία για όποιον επιθυμεί να πάρει μία γεύση της Οδού και των βημάτων των μελών των χριστιανικών κοινοτήτων.

Το βιβλίο του Δημήτρη Κυρτάτα είναι ένας οδηγός κατανόησης των βημάτων χριστιανών που οι πράξεις τους δεν απασχόλησαν  ιδιαίτερα τον Ευσέβιο και άλλους καταγραφείς των τριών πρώτων χριστιανικών αιώνων. Τους αναζητεί με επιμονή, βρίσκει υλικό εκεί που δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος ότι υπάρχει και το ερμηνεύει, επιτρέποντας όμως στον αναγνώστη να αναδείξει και τις δικές του σκέψεις και να δώσει δικές του ερμηνείες. Το βιβλίο μοιάζει έτσι να έχει τη δομή αστυνομικού μυθιστορήματος που η αγωνία του κρατάει μέχρι το τέλος. Μάλιστα το τελευταίο κεφάλαιο με τον παραβολικό τίτλο «Οδεύοντας προς Εμμαούς» δίνει όλες τις απαντήσεις στα ερωτήματα που δημιουργήθηκαν κατά την ανάγνωση και βγαίνει ένα πολύ ενδιαφέρον τελικό συμπέρασμα που δεν πρόκειται να περάσει  απαρατήρητο και θα αποτελέσει αφετηρία συζήτησης.

Στις σελίδες του παρελαύνουν πρόσωπα που το έργο τους δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Το λιθαράκι όμως που έβαλαν ήταν καθοριστικό και ανέδειξε τα δίκτυα επικοινωνίας που είχαν δημιουργήσει οι χριστιανοί, τις μετακινήσεις τους, τις προσδοκίες και τις βεβαιότητες που είχαν.  Είναι οι «πεπτωκότες», οι στρατιωτικοί, οι ευυπόληπτες γυναίκες,  οι δούλοι, οι ληστές, οι εθελοντές μάρτυρες, οι αυτοκράτορες. Ενδεικτικοί είναι τίτλοι κεφαλαίων όπως  «Πόλεμος και θρησκεία: Η σταύρωση από τη σκοπιά των στρατιωτών»,  «Μια αφανής εξουσία: Η ευσέβεια από τη σκοπιά των ευυπόληπτων γυναικών», «Πίστη και υποταγή: Η απολύτρωση από τη σκοπιά των δούλων», «Εξέγερση και αλληλεγγύη: Ο ασκητικός βίος από τη σκοπιά των ληστών»,  «Έρωτας θανάτου: Η ζωή από τη σκοπιά των εθελοντών μαρτύρων»,  «Παράδρομοι και αδιέξοδα: Η σωτηρία από τη σκοπιά των αιρετικών», «Η ζωή εν τάφω: Ατενίζοντας τον ουρανό μέσα από τα μνήματα».

Είναι ένα έργο που συνθέτει τη ζωή των πρώτων χριστιανών. Με έναν ηροδότειο λόγο ο Δημήτρης Κυρτάτας μας χαρίζει μία απολαυστική ανάγνωση από την οποία μόνο κέρδη αποκομίζει ο αναγνώστης. Το βασικότερο είναι πως θα γνωρίσει πρόσωπα και καταστάσεις που μπορεί  να του είναι οικείες. Οπότε θα έχει στα χέρια του και ένα εργαλείο ερμηνείας των καιρών μας.

Νίκος Παύλου

PhD, MA, MTh