ΠΑΡΑΟΛΥΜΠΙΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ. Ο «ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟΣ ΔΡΑΚΩΝ» ΤΗΣ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

 

ΠΑΡΑΟΛΥΜΠΙΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ.

Ο «ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟΣ ΔΡΑΚΩΝ» ΤΗΣ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

 

Το 1852 η εφημερίδα «Αθηνά» δημοσίευσε επιστολή του νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος Κ. Ζυγομαλά[1], στην οποία ο αξιωματούχος του νεοσύστατου ελληνικού κράτους έκανε λόγο για μία σπουδαία ανακάλυψή του, τον «απολιθωμένο δράκοντα» της  Κρεμαστής Λάρισας. Πιο συγκεκριμένα στο φύλλο 1927 της 17.11.1852, σελ. 3[2] αναφέρει ότι σε περιοδεία που έκανε στην περιοχή επισκέφτηκε μετά την επιστροφή του από το χωριό Γλύφα «τὸ ἀρχαῖον κυκλωπικὸν φρούριον τῆς Κρεμαστῆς Λαρίσσης, ὅπερ κατὰ τὴν γνώμην τῶν ἀρχαίων ποιητῶν καὶ ἱστοριογράφων ἦτον ἕδρα τῆς ἐπικρατείας τοῦ Ἀχιλλέως» και ανακάλυψε ανάμεσα στους λίθους του «ἀσύλου τοῦ φρουρίου δράκοντα ἀπολιθωμένον, ἤτοι ὄφιν ἐκ τοῦ γένους (Βόας Costrutor) τῶν Εὐρωπαίων».

Στη συνέχεια της επιστολής του προβαίνει σε διαπιστώσεις, ενώ περιγράφει το εύρημά του. Τονίζει ότι η απολίθωση έγινε σε μεταγενέστερο κατακλυσμό των Παλαιοθηρίων (sic). Στηρίζει την άποψή του στο γεγονός ότι διατηρήθηκε το κυλινδροειδές σχήμα του όφεως, και ότι η εξωτερική επιφάνεια του δράκοντα ήταν καλυμμένη από «σταλακτίτας». Το τελευταίο τον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι βρίσκονταν σε σπήλαιο, που ήταν η φωλιά του, και καλύφθηκε από τους σταλακτίτες την ώρα της καταστροφής. Μάλιστα σήκωσε το κεφάλι του προσπαθώντας να σωθεί.

Tο εύρημα κίνησε λοιπόν την περιέργεια του Νομάρχη, αφού ζήτησε και πήρε πληροφορίες από τον Λοχαγό Κουρούμπα «σταθμεύοντος εἰς τὸ Τμῆμα τοῦ Δήμου Κρεμαστῆς Λαρίσσης». Ο αξιωματικός του είπε ότι δίπλα στο φρούριο υπήρχε ένα «λίαν περίεργον σπήλαιον» εξαιτίας του πλήθους των σταλακτιτών που είχαν διάφορα σχήματα. Και οι κάτοικοι όμως του Δήμου της Κρεμαστής Λάρισας, αφού άκουσαν το Ζυγομαλά, τον βεβαίωσαν ότι σε αυτά τα μέρη της Όθρυος υπήρχαν πολλοί όφεις που δεν υπερέβαιναν όμως «τὸ χόνδρος ἑνὸς βραχίονος», και εξαιτίας αυτής της κατάστασης οι βοσκοί τα αποφεύγουν.

Ο Κ. Ζυγομαλάς θεωρεί αναμφίβολο ότι η απολίθωση συνέβη κατά τη διάρκεια του κατακλυσμού του Δευκαλίωνος «ὅστις, ἐὰν δὲν ἦναι (sic) τόλμη νὰ ἐκφράσω γνώμην, συνέβη ἠσύχως καὶ ἄνευ ἡφαιστείων αἰφνιδίων ἐκρήξεων, περὶ ὧν ἀνέφερον διὰ τῆς πρὸς τὸ ὑπουργεῖον ἀναφορᾶς μου περὶ τῶν παλαιοθηρίων». Αυτή του τη γνώμη αναφέρει ότι την έχει υποβάλλει «μετά θάρρους» στη βάσανο των σοφών γεωλόγων της Ευρώπης που πρέπει να επισκεφτούν την περιοχή για να γίνουν «πρόξενοι μεγάλων γεωλογικῶν καὶ ὀρυκτολογικῶν ἀνακαλύψεων, ἀλλὰ καὶ πολλὰ μυθώδη μέρη τῶν Ἑλλήνων ποιητῶν θέλουσιν ἐξηγήσει καὶ παραδώσει εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς ἀνθρωπότητος».

Τελειώνει την επιστολή εκφράζοντας το παράπονό του επειδή οι γεωλογικές ανακαλύψεις των μυθολογικών ζώων –όπως αναφέρει- δεν ενδιαφέρουν τις υπουργικές (sic) εφημερίδες, ενώ «ἓν ἔντομον ἀνακαλύπτεται εἰς τὴν Εὐρώπην ὑπὸ ὁποιουδήποτε ὑπαλλήλου, καὶ ἀμέσως ὁ ὑπουργικὸς τύπος δημοσιεύει τὴν μικρὰν αὐτὴν ἀνακάλυψιν πρὸς φωτισμὸν τοῦ κοινοῦ, καὶ πλουτισμὸν τῆς ἐπιστήμης». Οπότε το Υπουργείο οφείλει να διατάξει τη δημοσίευση της ανακάλυψης του δράκοντα της Κρεμαστής Λάρισας «γαλλιστί», για να λάβουν γνώση οι γεωλόγοι της Ευρώπης.

***

 

Το βασικό ερώτημα που προκύπτει από την παραπάνω περιγραφή αφορά την ίδια τη φύση του ευρήματος του νομάρχη. Για την κατανόησή του είναι απαραίτητο  καταρχήν να διευκρινιστεί τι είναι απολίθωμα. Όπως έχει τονιστεί[3] «Τα κάθε λογής υπολείμματα ή ίχνη οργανισμών (ζώων και φυτών) που διατηρούνται μέσα στους γεωλογικούς σχηματισμούς καλούνται απολιθώματα (< από + λίθος= πέτρα, αγγλικά: fossil, από το λατινικό fossilis = εξορυγμένος) (Stearn & Carroll 1989, Babin 1991). Σε όλες του τις εκφάνσεις, το απολίθωμα αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του γεωλογικού περιβάλλοντος που το φιλοξενεί (πέτρωμα) και των γεωλογικών διεργασιών που το δημιούργησαν, ενώ, παράλληλα, συνιστά τη μαρτυρία ενός οργανισμού που έζησε σε κάποιον πραγματικό παρελθόντα χρόνο και τόπο» . Το απολίθωμα δηλαδή διατηρείται μέσα στο γεωλογικό σχηματισμό,  και είναι άρρηκτα ενωμένο με αυτόν. Ο Κ. Ζυγομαλάς όμως ανακάλυψε ένα σχηματισμένο ομοίωμα «δράκοντα» που βρίσκονταν «μεταξὺ τῶν πεπτωκότων λίθων τοῦ ἀσύλου τοῦ φρουρίου» και δε φαίνονταν να έχει σχέση με αυτούς, αλλά ήταν ένα ξεχωριστό κομμάτι του οποίου η «ἐξωτερικὴ ἐπιφάνεια…ὑπάρχει περικεκαλυμμένη ἀπὸ σταλακτίτας». Επίσης δε φαίνεται να ήταν το εύρημά του ένα πέτρωμα που είχε το σχήμα «δράκοντος», αφού η περιγραφή κάνει λόγο για ένα «κυλινδροειδὲς σχῆμα» στο οποίο ξεκάθαρα διακρίνονταν η θεωρούμενη κεφαλή που ήταν υψωμένη, ενώ υπήρχαν «ἐντὸς τῆς δεξιᾶς παρειᾶς τῆς κοιλίας τοῦ πελωρίου τούτου ὄφεως ὄργανά τινα συμπεφυμένα ἐπιμήκη καὶ σηριγγώδη, τὰ ὁποῖα εἶναι ἢ μέρος τοῦ πεπτικοῦ σωλῆνος, ἢ τὰ αἱματοφόρα ἀγγεῖα τοῦ ὄφεως». Επομένως το πλέον πιθανό είναι να επρόκειτο για άγαλμα μεγάλων διαστάσεων («πελωρίου τούτου ὄφεως»). Είναι φυσικό όμως ο νομάρχης με τα πενιχρά μέσα που είχε στη διάθεσή του και με δεδομένη την αγάπη για τα γεωλογικά φαινόμενα, όπως αποδεικνύει η περιγραφή και οι υποδείξεις που έκανε, να θεώρησε ότι ο «δράκων» ήταν απολιθωμένος, και ως τέτοιος έπρεπε να γίνει γνωστός στην Ευρώπη .

Οπότε ο προβληματισμός πρέπει να επικεντρωθεί στη θέση που είχε ο «απολιθωμένος δράκων» στο πολιτιστικό/θρησκευτικό αξιακό σύστημα της Κρεμαστής Λάρισας, και το ρόλο του στο δημόσιο βίο της πόλης, αφού η θέση που βρέθηκε ήταν στο «ἀρχαῖον κυκλωπικὸν φρούριον τῆς Κρεμαστῆς Λαρίσσης» δηλαδή στο επίκεντρο της θρησκευτικής, στρατιωτικής και πολιτικής ζωής της πόλης[4].

 

***

Η Κρεμαστή Λάρισα ήταν μία σημαντική  πόλη της Αχαΐας Φθιώτιδας με πλούσια παρέμβαση στα δρώμενα, κυρίως της Ελληνιστικής εποχής, και με μεγάλη οικονομική δραστηριότητα[5]. Ο ρόλος της δυστυχώς δεν έχει ακόμη διερευνηθεί και ερμηνευτεί επαρκώς. Χτισμένη στις ΝΑ παρυφές της Όθρυος, είναι φυσικό οι παραδόσεις της να έχουν επηρεαστεί από το φυσικό περιβάλλον της περιοχής και τα χαρακτηριστικά του.

H Όθρυς για τους αρχαίους συγγραφείς ήταν ένα βουνό με πολλά ερπετά. Χαρακτηριστική είναι ή μαρτυρία του Αριστοτέλη που τονίζει «Ὄθρυς ὄρος ἐστὶ Θετταλίας, ὃ φέρει ὄφεις τοὺς λεγομένους σῆπας, οἳ οὐκ ἔχουσι μίαν χροιάν, ἀλλ' ἀεὶ ὁμοιοῦνται τῷ χώρῳ ἐν ᾧ οἰκοῦσι. τινὲς δὲ αὐτῶν ὅμοιον ἔχουσι τὸ χρῶμα τοῖς κόχλοις τῆς γῆς. ἄλλοις δὲ χλοάζουσά ἐστιν ἡ φολίς. ὅσοι δὲ αὐτῶν ἐν ψαμάθοις διατρίβουσι, ταύταις ἐξομοιοῦνται κατὰ τὸ χρῶμα. δάκνοντες δὲ ἐμποιοῦσι δίψος. ἔστι δὲ αὐτῶν τὸ δῆγμα οὐ τραχὺ καὶ ἔμπυρον, ἀλλὰ κακόηθες»[6] και του σοφιστή Ευτέκνιου που τονίζει « Ἔστι δὲ οὕτω τις τόπος Ὄθρυς καλούμενος τά τε ἄλλα δυσχείμερος ὢν καὶ κομιδῇ τραχύς, εὔφορος δέ ἐστιν ὅδε τῶν ἑρπετῶν λίαν, καὶ αὐτὰ ἔχουσι αἱ φάραγγες, καὶ ὅσοι δέ εἰσιν ἀλλαχόσε τραχεῖς καὶ δασώδεις τόποι πλῆθος τούτων βόσκει τῶν θηρίων»[7].

Οι κάτοικοι της Όθρυος φαίνεται λοιπόν να ήταν εξοικειωμένοι με τα ερπετά και να τα γνωρίζουν καλά. Χωρίς αμφιβολία θα είχε κάνει εντύπωση ο μεγάλος πληθυσμός και η δυναμική τους, που είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο ανθρώπων. Οι πολίτες όμως της Κρεμαστής Λάρισας οδηγούνται σε έναν αναστοχασμό για τη σχέση τους με τα συγκεκριμένα πλάσματα, όπως δείχνει το εύρημα του Κ. Ζυγομαλά.

Η πόλη  φαίνεται καταρχήν να δέχεται επιρροές που δε συνδέονται με τη λατρεία των Ολύμπιων θεοτήτων. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Όθρυς ήταν ιερό βουνό, ο τόπος στον οποίο ήταν εγκατεστημένο το συμβούλιο των Τιτάνων («Τιτῆνές τε θεοὶ καὶ ὅσοι Κρόνου ἐξεγένοντο, οἱ μὲν ἀφ' ὑψηλῆς Ὄθρυος Τιτῆνες ἀγαυοί, οἱ δ' ἄρ' ἀπ' Οὐλύμποιο θεοὶ δωτῆρες ἐάων»[8]). Σε νομίσματά της, για παράδειγμα,  που κόπηκαν μετά το 302 π.Χ. εικονίζεται η μητέρα του Ομηρικού ήρωα Αχιλλέα, η νύμφη Θέτιδα, καβάλα σε ιππόκαμπο,  που δεν ανήκε στο στενό κύκλο των θεοτήτων του Ολύμπου[9], λόγω της ειδικής σχέσης που είχε η πόλη με τον γιο του Πηλέα.

Πρόσωπα της μυθολογίας λοιπόν, που δεν ανήκουν όμως στο στενό κύκλο των θεοτήτων του Ολύμπου, παρατηρούνται σε αντικείμενα –που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «επίσημα»- της πόλης, αναδεικνύοντας πιθανόν αντιλήψεις της για αυτά.  

 

***

 

Όμως η Κρεμαστή Λάρισα δε φαίνεται να είναι ο μοναδικός αρχαίος ελληνικός τόπος στον οποίο εμφανίζονται  «δράκοντες».  Έτσι, στην αρχαία Αθήνα πρώτος βασιλιάς της θεωρούνταν ο Κέκροψ που είχε σώμα ανθρώπου και φιδιού ταυτόχρονα. Η πληροφορία του Απολλόδωρου που ακολουθεί για αυτόν είναι χαρακτηριστική:

«Κέκροψ αὐτόχθων, συμφυὲς ἔχων σῶμα ἀνδρὸς καὶ

δράκοντος, τῆς Ἀττικῆς ἐβασίλευσε πρῶτος, καὶ τὴν

γῆν πρότερον λεγομένην Ἀκτὴν ἀφ' ἑαυτοῦ Κεκροπίαν

ὠνόμασεν»[10].

Ο πρώτος λοιπόν βασιλιάς της Αττικής ήταν αυτόχθων, και οι κάτοικοί της θεωρούνταν αυτόχθονες ως «τέκνα της Αθηνάς»[11]. Τα ερπετά δηλαδή ήταν σύμβολα αυτοχθονίας, και συμβόλιζαν την ειδική σχέση που είχαν οι κάτοικοι μιας περιοχής με αυτή. Θεωρούνταν δηλαδή προερχόμενοι από αυτή, και διεκδικούσαν έτσι το απόλυτο δικαίωμά τους στη διαχείρισή της, αποκλείοντας οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής του status που επικρατούσε.

Οι παραπάνω πληροφορίες δίνουν το δικαίωμα της ανάπτυξης ενός παρόμοιου προβληματισμού για τους κατοίκους της Κρεμαστής Λάρισας, αφού μέσα στην ακρόπολή της βρέθηκε το υπερμέγεθες άγαλμα του «απολιθωμένου δράκοντος». Άλλωστε και ο Κέκροπας είχε κατοικήσει στο βράχο της Ακρόπολης της Αθήνας , και έχτισε τα τείχη της[12]. Η υπόθεση δηλαδή είναι ότι και αυτοί θεωρούσαν ότι ήταν αυτόχθονες στην περιοχή, για λόγους που θα εξηγηθούν παρακάτω.

Αφηγήσεις όμως, που προέρχονται από τον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής βοηθούν να αναπτυχθούν και άλλες θεωρήσεις σχετικά με τη χρήση του ευρήματος του νομάρχη Ζυγομαλά. H πλέον γνωστή είναι η καταγραφή της Παλαιάς Διαθήκης για τον «χάλκινο όφι». Όπως τονίζεται στο βιβλίο των Αριθμών:

 

«6  καὶ ἀπέστειλεν κύριος εἰς τὸν λαὸν τοὺς ὄφεις τοὺς θανατοῦντας καὶ ἔδακνον τὸν λαόν καὶ ἀπέθανεν λαὸς πολὺς τῶν υἱῶν Ισραηλ

 7  καὶ παραγενόμενος ὁ λαὸς πρὸς Μωυσῆν ἔλεγον ὅτι ἡμάρτομεν ὅτι κατελαλήσαμεν κατὰ τοῦ κυρίου καὶ κατὰ σοῦ εὖξαι οὖν πρὸς κύριον καὶ ἀφελέτω ἀφ᾽ ἡμῶν τὸν ὄφιν καὶ ηὔξατο Μωυσῆς πρὸς κύριον περὶ τοῦ λαοῦ

 8  καὶ εἶπεν κύριος πρὸς Μωυσῆν ποίησον σεαυτῷ ὄφιν καὶ θὲς αὐτὸν ἐπὶ σημείου καὶ ἔσται ἐὰν δάκῃ ὄφις ἄνθρωπον πᾶς ὁ δεδηγμένος ἰδὼν αὐτὸν ζήσεται

 9  καὶ ἐποίησεν Μωυσῆς ὄφιν χαλκοῦν καὶ ἔστησεν αὐτὸν ἐπὶ σημείου καὶ ἐγένετο ὅταν ἔδακνεν ὄφις ἄνθρωπον καὶ ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὸν ὄφιν τὸν χαλκοῦν καὶ ἔζη» (Αρ 21:6-9 ).

 

Ο Μωυσής λοιπόν κατασκευάζει και τοποθετεί σε σημείο ορατό από όλους έναν χάλκινο όφι, αφού παίρνει σχετική εντολή από τον Κύριο[13], για να ζει όποιος Ισραηλίτης τσιμπιόνταν από τους «ὄφεις τοὺς θανατοῦντας». Αυτή η ομοιοπαθητική τεχνική ήταν γνωστή και σε άλλους λαούς του ευρύτερου μεσογειακού χώρου, που πίστευαν ότι με αυτό τον τρόπο απομάκρυναν τα φίδια, και θεραπεύονταν από τα δαγκώματά τους[14].

Η παραπάνω παλαιοδιαθηκική αναφορά δίνει το δικαίωμα να εικάσει κάποιος ως λόγο χρήσης του «απολιθωμένου δράκοντος» της Κρεμαστής Λάρισας τη θεραπευτική ιδιότητα, που  αποδίδονταν στις παρόμοιες κατασκευές του μεσογειακού χώρου. Αφού η Όθρυς ήταν τόπος που ευδοκιμούσαν τα φίδια, δεν είναι απίθανο οι κάτοικοι της πόλης να είχαν υψώσει ένα ομοιοπαθητικό ομοίωμα, ελπίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα τα απομάκρυναν και θα θεραπεύονταν από το δηλητήριό τους.

Συνοψίζοντας, και αφού είναι σωστή η υπόθεση που έγινε παραπάνω για το εύρημα του νομάρχη Ζυγομαλά, να πρόκειται δηλαδή για πέτρινο (;) άγαλμα, φαίνεται πως ο «δράκων» χρησίμευε, στο πλαίσιο τοπικής λατρείας, ως σύμβολο αυτοχθονίας ή ως αντικείμενο με θεραπευτικές ιδιότητες. Οπότε στη συνέχεια θα εξεταστεί ποιο από τα παραπάνω έχει περισσότερες πιθανότητες να ισχύει.

Δυστυχώς, για την περιοχή οι γραπτές μαρτυρίες είναι ελάχιστες, γεγονός που δεν αφήνει πολλά περιθώρια στην έρευνα να δώσει ασφαλή συμπεράσματα. Ενώ ήταν ένας τόπος με πλούσια γεωργική παραγωγή και μεταλλευτική δραστηριότητα[15] στο πλαίσιο του κοσμοπολιτισμού της Ελληνιστικής εποχής, το ενδιαφέρον είχε μετακινηθεί σε άλλες περιοχές, κυρίως της Ασίας.

Παρόλα αυτά ας εξεταστεί σε αυτό το σημείο η υπόθεση  για την αντίληψη περί αυτοχθονίας των κατοίκων της Κρεμαστής Λάρισας. Είναι γνωστή καταρχήν η σχέση της περιοχής με τους Πελασγούς. Όπως τονίζεται στα «Σχόλια εις τον Απολλώνιον Ρόδιον» (“Scholia in Apollonium Rhodium vetera”)[16]:

«14 <Ἥρης δὲ Πελασγίδ<ος>:> Ὁμηρικῶς τὴν Ἥραν Πελασ-

γίδα εἶπεν, ἐκ τῆς Θεσσαλικῆς χώρας. Πελασγοὶ γάρ εἰσιν, οἳ τὴν

Φθιωτικὴν κατῴκουν, ὥς φησιν Ὅμηρος (Β 681)· ‘νῦν αὖ τούς, ὅσσοι τὸ

Πελασγικὸν Ἄργος ἔναιον’, ἀφορίζων τῆς Πελοποννήσου, ἣν Ἀχαϊκὸν

καλεῖ Ἄργος».

Ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίληψη για αυτοχθονία των Πελασγών στον ελληνικό χώρο:

«Ἡσίοδος (F 43) δὲ τὸν Πελασγὸν αὐτό-

χθονά φησιν εἶναι»[17].

Υπάρχει λοιπόν ένα πλέγμα μαρτυριών που μπορούν να στηρίξουν την υπόθεση για πίστη των κατοίκων της Κρεμαστής Λάρισας στην αυτοχθονία τους. Να τονιστεί ακόμη ότι αυτή η πρακτική δεν ήταν ασυνήθιστο φαινόμενο, αφού η καταγωγή αποτελούσε βασικό στοιχείο της ιδεολογίας των ελληνικών πόλεων[18]. Οπότε ο «απολιθωμένος δράκων» του Νομάρχη Κ. Ζυγομαλά φαίνεται ότι αποτελούσε σύμβολο αυτοχθονίας και αναδείκνυε την πίστη των κατοίκων της Κρεμαστής Λάρισας για διαρκή κατοίκηση του χώρου. Αυτή η υπόθεση μπορεί να στηριχτεί και στην ύπαρξη οικισμού στην περιοχή, που είχε τα χαρακτηριστικά θεσσαλικής πόλης, και άκμασε τουλάχιστον από τα μέσα του 5^ου αι π Χ[19].

Πάντως δε φαίνεται καθόλου απίθανο σε μία περιοχή που ήταν γεμάτη με ερπετά, όπως δείχνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, να είχε υψωθεί ένα αποτροπαϊκό σύμβολο που λειτουργούσε ως μέσον αντιμετώπισής τους, αφού, θεωρούνταν ότι θα τα απομάκρυνε και έτσι θα άφηναν ήσυχους τους κατοίκους της πόλης. Ο «απολιθωμένος δράκων» ήταν δηλαδή σύμβολο της αυτοχθονίας που είχε και αποτροπαϊκό χαρακτήρα, αφού θα απομάκρυνε τα ερπετά που αφθονούσαν στην περιοχή.

 

***

 

 

Δυστυχώς για την έρευνα το εύρημα του  νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος δεν υπάρχει πλέον. Πάντως είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη και η θέση που βρέθηκε. Όπως έχει αναφερθεί ο «απολιθωμένος δράκων» ανακαλύφτηκε μέσα στο κεντρικό σημείο της πόλης, την Ακρόπολή της. Πρέπει δηλαδή, εκτός από αυτά που ειπώθηκαν παραπάνω, να συνδεθεί με τις ιδεολογικές αρχές της πόλης και να γίνει προσπάθεια να αναδειχτεί ο ρόλος του στο σύστημα αξιών της.

Σημαίνοντα ρόλο στη συζήτηση που θα ακολουθήσει έχει η μήτρα της σφραγίδας, που βρέθηκε στην Κρεμαστή Λάρισα και εικόνιζε στη μία όψη της  το μυθικό τέρας Σκύλλα. Πιο αναλυτικά το 1934 ο συλλέκτης D.M. Robinson δημοσίευσε στο περιοδικό American Journal of Archaeology άρθρο με τίτλο "The Bronze State Seal of Larissa Kremaste"[20] στο οποίο έκανε λόγο για χάλκινη μήτρα που βρέθηκε στην περιοχή της αρχαίας Κρεμαστής Λάρισας. Στη φωτογραφία που  συνόδευε το κείμενο (μήτρας και σφραγίδας) στη μία όψη παρουσιάζεται η Θέτιδα καβάλα σε ιππόκαμπο και στην άλλη το μυθικό τέρας Σκύλλα. Ο συλλέκτης έκανε την υπόθεση πως πρόκειται για την επίσημη σφραγίδα της πόλης.

Στην ιστοσελίδα του μουσείου Arthur M. Sackler Museum, Harvard University, στο οποίο ανήκει σήμερα το εύρημα (www.harvardartmuseums.org/art/287282 προσπελάστηκε 1/11/2019) εικονίζονται και οι δύο όψεις της μήτρας της σφραγίδας. Φαίνεται λοιπόν οι απεικονίσεις της Σκύλλας και του «απολιθωμένου δράκοντος», όπως παρουσιάζεται στην περιγραφή της εφημερίδας  «Αθηνά»,  να  έχουν ενδιαφέρουσες ομοιότητες. Δε χωράει αμφιβολία ότι η μορφή της Σκύλλας στη σφραγίδα είναι ερπετοειδής. Όπως παρουσιάζεται, ως προς το μισό της σώμα είναι γυναίκα και στο άλλο μισό είναι φίδι (και όχι ψάρι).  Οι φολίδες άλλωστε διακρίνονται καθαρά.

 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΝΟΜΑΡΧΗ ΓΙΑ ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟ ΔΡΑΚΟΝΤΑ	ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΚΥΛΛΑΣ ΣΤΗ ΜΗΤΡΑ ΤΟΥ Arthur M. Sackler Museum, Harvard University (σύμφωνα με την ιστοσελίδαwww.harvardartmuseums.org/art/287282)
-  Το κεφάλι ήταν «υψωμένο» -στο δεξί μέρος της κοιλιάς βρέθηκαν «ὄργανά τινα συμπεφυμένα ἐπιμήκη καὶ σηριγγώδη» -Το σχήμα του σώματος ήταν «κυλινδροειδὲς»	-Η κεφαλή είναι υψωμένη -Κεφαλές σκύλων προεξέχουν κάτω από τη μέση -Το σχήμα του σώματος είναι κυλινδροειδές.

 

 

Οι ομοιότητες λοιπόν είναι φανερές και δίνουν το δικαίωμα να ταυτιστεί το εύρημα του Κ. Ζυγομαλά με τη μυθική Σκύλλα που φαίνεται να είχε σημαίνοντα ρόλο στα δρώμενα της Κρεμαστής Λάρισας. Το υπερμεγέθες ερπετοειδές άγαλμα της Σκύλας είχε στηθεί στην ακρόπολη της πόλης και αναδείκνυε την αντίληψη των κατοίκων της για αυτοχθονία[21], αλλά και χρησίμευε για να αποτρέπει τα δαγκώματα των ερπετών που αφθονούσαν στην περιοχή.

Αυτή η υπόθεση μπορεί να υποστηριχτεί από το γεγονός ότι τα θαλάσσια πλάσματα, όπως αποδεικνύεται και από τα νομίσματα της Κρεμαστής Λάρισας που απεικονίζεται η Θέτιδα καβάλα στον ιππόκαμπο, , ανήκουν στα σύμβολα της πόλης.  Δεν πρέπει να παραβλεφτεί και το γεγονός ότι ο Αχιλλέας, που αποτελεί τον εθνικό ήρωα της περιοχής, είχε αναδειχτεί σε θεότητα[22]

***

Στην πλούσια περιοχή της Κρεμαστής Λάρισας[23] ήταν απαραίτητα σύμβολα και μύθοι που θα αναδείκνυαν την ταυτότητά της στον ανταγωνιστικό κοσμοπολιτισμό της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής εποχής. Οι κάτοικοί της προσπαθώντας να αναδείξουν τις ρίζες τους «υιοθετούν» ένα μυθικό ον τη Σκύλλα για να τονίσουν τη διαρκή παρουσία τους στην περιοχή και ταυτόχρονα να αποτρέψουν, όπως πίστευαν, τον υπαρκτό κίνδυνο που προέρχονταν από τα πολλά ερπετά που ενδημούσαν στην Όθρυ.

 

 

 

                                                        Νικόλαος Α. Παύλου

Δρ Θεολογίας- Ιστορικός ΜΑ

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] Το 1845 ιδρύθηκε για μία ακόμη φορά ο νομός Φθιωτιδοφωκίδος, με την ονομασία "Νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος".  Η έδρα του νομού μεταφέρεται από την Άμφισσα στη Λαμία (βλ. «Αρχείο Χατζίσκου~39~003». Ακαδημία Αθηνών)

[2] Η συγκεκριμένη είδηση της εφημερίδας ΑΘΗΝΑ καταγράφεται ολοκληρωμένη στις Αρχειακές Συλλογές ΑΠΘ. Συγκεκριμένα, βλ την ιστοσελίδα digital.lib.auth.gr/record/81580/files/a2177.pdf?version=1  (προσπελάστηκε 1/11/2019).

[3] ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Δημήτρης Σ. & ΚΟΥΦΟΣ Γεώργιος Δ. (2015). Η εξέλιξη του έμβιου κόσμου: Χορδωτά / Παλαιοντολογία Σπονδυλωτών, Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα (Κάλλιπος), σ. 7

[4] Βλ. λήμμα «Ακρόπολις», στο LIDDEL-SCOTT(1996). A Greek-English Lexicon. Oxford: Clarendon Press σ. 57

[5] Ενδεικτικά βλ. ΠΑΥΛΟΥ Νικόλαος, «Περιφερειακές πόλεις της Θεσσαλίας κατά την Ελληνιστική περίοδο και την Ύστερη Αρχαιότητα. Η περίπτωση της Λάρισας Κρεμαστής», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 59/2011, σσ.  17-30 και  ΠΑΥΛΟΥ Νικόλαος, « Η τιμή των ηρώων. Συμβολή στο ζήτημα των σχέσεων της πόλεως Λάρισας Κρεμαστής της Αχαΐας Φθιώτιδας με τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα», Θεσσαλικά Μελετήματα, 7/2017, σσ. 129-138

[6] Αριστοτέλης «Περί θαυμασίων ακουσμάτων», 846b, 10-17

[7] Ευτέκνιος «Παράφρασις εις Νικάνδρου Θεριακά», 145-146

[8] Ησίοδος, Θεογονία 631-633

[9] Bλ. SLATKIN Laura M. (1995). The power of Thetis : allusion and interpretation in the Iliad. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press. Για τα νομίσματα της πόλης, στο πλαίσιο μιας γενικότερης θεώρησης της Κρεμαστής Λάρισας βλ. ΠΑΥΛΟΥ  Νικόλαος, «Περιφερειακές…….ο.π.

[10] Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη 3,177

[11] Βλ. LOREAUX  Nicole (1992). Τα τέκνα της Αθηνάς, μετ. Συλλογικό, Αθήνα: Λιβάνης

[12] Βλ. ΚAΚΡΙΔΗΣ  Ιωάννης επιμέλεια (1986). Ελληνική μυθολογία τ. 3, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών

[13] Βλ. και Βασ. Δ΄ 18,4 που αναφέρεται στο κομμάτιασμα του χάλκινου φιδιού, που είχε κατασκευάσει ο Μωυσής, από το βασιλιά Εζεκία (715 ή 716 - 686 π.Χ περίπου). Όπως τονίζεται στο παλαιοδιαθηκικό κείμενο «αὐτὸς (: Ο Εζεκίας) ἐξῆρεν τὰ ὑψηλὰ καὶ συνέτριψεν πάσας τὰς στήλας καὶ ἐξωλέθρευσεν τὰ ἄλση καὶ τὸν ὄφιν τὸν χαλκοῦν ὃν ἐποίησεν Μωυσῆς ὅτι ἕως τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ἦσαν οἱ υἱοὶ Ισραηλ θυμιῶντες αὐτῷ καὶ ἐκάλεσεν αὐτὸν Νεεσθαν (:χάλκινο είδωλο φιδιού)»

[14] Ειδικά αυτή η πρακτική αφορούσε τους Αιγύπτιους. Βλ. MUDDIMAN John & BARTON  John ed. (2010). The Pentateuch, Oxford: Oxford University Press, σ. 174

[15] Βλ ΠΑΥΛΟΥ Νικόλαος «”Ο Περσέας στην Κρεμαστή Λάρισα”. Συμβολή στην έρευνα της ιδεολογίας των περιοίκων πόλεων της αρχαίας Θεσσαλίας». Θεσσαλικά Μελετήματα 8/2018, 41-49

[16] 8,17-21

[17] Acusilaus Hist., Fragmenta. Volume-Jacobyʹ-F 1a,2,F, fragment 25a, line 4.

βλ και Pseudo-Apollodorus Myth., Bibliotheca (sub nomine Apollodori)

Chapter 2, section 3, line 1

[18] Βλ ΠΑΥΛΟΥ ο.π.

[19] Βλ ΣΤΑΜΟΥΔΗ Αικατερίνη (2006). Η έκφραση της κλασικής πόλης στη Θεσσαλία. Το παράδειγμα της Πελασγίας. Στο 1^ο Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας & Πολιτισμού. Τόμος Ι. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Αλέξανδρος ΕΠΕ,  138-151

[20] ROBINSON D.M., «The Bronze State Seal of Larissa Kremaste», American Journal of Archaeology, 38/1934, 219-222. Η μήτρα βρίσκεται σήμερα στο Arthur M. Sackler Museum, Harvard University 60,477. Βλ. και  DEKA MARK STANLEY, Images of Scylla and riding Nereids in Tondo reliefs of the Hellenistic period. Ann Arbor MI diss. 1992(ειδικά βλ. Appendix 1. The state seal of Larissa Kremaste, σ. 226-231)

[21] Η διαχείριση της ιδέας της αυτοχθονίας χρησίμευε και για τη διεκδίκηση περιοχών που ανήκαν σε άλλες πόλεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαμάχη των κατοίκων της Κρεμαστής Λάρισας με τους κατοίκους των Πτελεειών. Οι πρώτοι εισβάλλουν στη γειτονική πόλη και χρειάστηκε η επέμβαση της Ρωμαϊκής συγκλήτου. Η σχετική επιγραφή είναι η IG 2,520.  Βλ ανάλυσή της στο AGER Sheila L. (1997). Interstate arbitrations in the Greek world, 337-90 B.C. Berkeley & Los Angeles: University of California Press σ. 218-219.. H επιγραφή τοποθετείται μετά το 196 π.Χ.

[22] Η λατρεία της Θέτιδας ήταν γνωστή στην περιοχή γύρω από την Όθρυ. Βλ. και Burkert Walter (1993). Αρχαία Ελληνική Θρησκεία. Αρχαϊκή και Κλασσική εποχή, μετ. Νικ. Π. Μπεζαντάκος, Αφρ. Αβαγιανού, Αθήνα:   σ. 363, στο οποίο γίνεται λόγος για το σημαντικό ιερό της θαλάσσιας θεότητας στην περιοχή της Φαρσάλου. Επίσης η λατρεία του Αχιλλέα γίνεται σε θαλάσσιες περιοχές που άνθιζε το ελληνικό στοιχείο. Ένα σημαντικό κέντρο της ήταν το νησάκι της Λευκής, ενώ προς τιμήν του γίνονταν αγώνες. Επίσης του αποδίδεται ο τίτλος του «Ποντάρχη» ως κυρίου της Μαύρης θάλασσας. Βλ. περισσότερα για το θέμα στο  Hommel Hildebrecht, Der Gott Achilleus, Heilderberg 1980. Ως τεκμήριο για τη θεοποίηση του Αχιλλέα είναι και η παρακάτω  πληροφορία του Φιλόστρατου (Ηρωϊκός 741.). Όπως τονίζει: «ἐκέλευσε γὰρ δὴ τὸ μαντεῖον Θετταλοὺς ἐς Τροίαν πλέοντας θύειν ὅσα ἔτη τῷ Ἀχιλλεῖ καὶ σφάττειν τὰ μὲν ὡς θεῷ, τὰ δὲ ὡς ἐν μοίρᾳ τῶν κειμένων. καταρχὰς μὲν δὴ τοιάδε ἐγίγνετο· ναῦς ἐκ Θετταλίας μέλανα ἱστία ἠρμένη ἐς Τροίαν ἔπλει θεωροὺς μὲν δὶς ἑπτὰ ἀπάγουσα, ταύρους δὲ λευκόν τε καὶ μέλανα χειροήθεις ἄμφω καὶ ὕλην ἐκ Πηλίου, ὡς μηδὲν τῆς πόλεως δέοιντο καὶ πῦρ ἐκ Θετταλίας ἦγον καὶ σπονδὰς καὶ ὕδωρ τοῦ Σπερχειοῦ ἀρυσάμενοι, ὅθεν καὶ στεφάνους ἀμαραντίνους ἐς τὰ κήδη πρῶτοι Θετταλοὶ ἐνόμισαν, ἵνα, κἂν

ἄνεμοι τὴν ναῦν ἀπολάβωσι, μὴ σαπροὺς ἐπιφέρωσι μηδ' ἐξώρους».

[23]Βλ ΠΑΥΛΟΥ, ο.π. 48, υπ. 32 & 33