Στόχος των παραπάνω αναφορών είναι να αναδειχτεί ότι η σχέση Αγίας Γραφής και σύγχρονης επιστήμης θα μπορούσε να ήταν καλύτερη, αρκεί να κυριαρχούσε ο αλληλοσεβασμός και οι εκπρόσωποί τους φρόντιζαν να αναδείξουν τα χαρακτηριστικά του αντικειμένου που θεράπευαν, χωρίς να εισέρχονται σε χώρους που ανήκαν σε άλλους ειδικούς. Φυσικά αυτή η πρακτική σε παλαιότερες εποχές που όλα τα αντικείμενα του επιστητού θεωρούνταν ancilae theologiae (θεραπαινίδες της θεολογίας) κυριαρχούσε, ή αντίθετα η θρησκεία ήταν για την πλειοψηφία των διανοητών –μόνο – το όπιο του λαού αυτή η σκέψη –που κατά βάση συνδέονταν με τη χειραφέτηση του ανθρώπινου πνεύματος- ήταν δύσκολο να βρει θιασώτες . Σήμερα όμως;
Είναι προφανές ότι η λέξη «σήμερα» είναι αυτή που πρέπει να ενδιαφέρει και στο ζήτημα των σχέσεων της Αγίας Γραφής και φυσικών επιστημών. Σίγουρα περιθώρια για αντιπαραθέσεις δεν υπάρχουν πλέον και εκείνο που επείγει είναι η προσπάθεια για έναν έντιμο και ειλικρινή διάλογο μεταξύ τους. Σπεύδω λοιπόν να καταθέσω τις παρακάτω σκέψεις, που μπορεί να βοηθήσουν αυτή την προσπάθεια και να αποτελέσουν οδοδείκτες στην προσπάθεια για προσέγγιση του άλλου. Αναγκαστικά αυτές θα αφορούν τη Βίβλο αφού οι σκέψεις που καταγράφονται εδώ προσεγγίζουν το θέμα από τη σκοπιά της.
Επισήμανση πρώτη: Η Βίβλος είναι ένα «ανοιχτό έργο». Αυτό σημαίνει ότι τα εδάφιά της μπορούν να δεχτούν πληθώρα ερμηνειών. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι όλες συμφωνούν με το πνεύμα των συγγραφέων της, και με τα μηνύματα που θα ήθελαν αυτοί να δώσουν. Στην πραγματικότητα πολλές από αυτές «βιάζουν» το κείμενο και το αναγκάζουν να μιλήσει με τον τρόπο που επιθυμούν.
Επισήμανση δεύτερη: Οι συντάκτες της Αγίας Γραφής χρησιμοποιούσαν τους συλλογισμούς και τις παραστάσεις του κόσμου τους, για να περιγράψουν τη σχέση του Θεού με την ανθρώπινη ιστορία. Ήταν απλοί άνθρωποι, με έναν ιδιαίτερο τρόπο σκέψης: Δε χρησιμοποιούσαν αφηρημένες έννοιες, αλλά συμβολικές εικόνες ή γεγονότα της δικής τους καθημερινότητας που μπορεί να αφορούσαν, για παράδειγμα, τις περιπέτειες ενός βοσκού, όπως ήταν ο Αβραάμ, για να μιλήσουν για την επαφή του Θεού με τον άνθρωπο. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος τους, άσχετα αν το μέσον που χρησιμοποιούσαν (οι εμπειρίες από την καθημερινότητά τους) είναι κάποιες φορές τόσο ξένο για το σημερινό άνθρωπο.
Επισήμανση τρίτη: Το κεντρικό θέμα της Αγίας Γραφής είναι οι ενέργειες του Θεού. Με άλλα λόγια η σχέση του Θεού με την ιστορία, όπως τονίστηκε παραπάνω. Ο Θεός δηλαδή, σύμφωνα με τη Βίβλο, ενδιαφέρεται για τον κόσμο και δεν τον εγκαταλείπει. Μάλιστα σε κάποια στιγμή εισέρχεται και ο ίδιος μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, όπως πιστεύουμε εμείς οι Χριστιανοί. Και αυτό το κάνει από αγάπη για τον άνθρωπο. Αυτή λοιπόν η αγάπη γίνεται κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας του, και αυτό αποκλείει βεβαίως οποιαδήποτε μορφή ηθικισμού, που επιβιώνει μόνο εκεί που υπάρχει καταναγκασμός.
Επισήμανση τέταρτη: Η Βίβλος στις καταγραφές για τη δημιουργία χρησιμοποιεί το κοσμοείδωλο της εποχής και της περιοχής που δημιουργούνται και ολοκληρώνονται οι αφηγήσεις. Εν συντομία σε αυτό αποτυπώνονταν η αντίληψη για μία γη επίπεδη που αποτελούσε και το κέντρο του κόσμου. Αυτή περιβάλλονταν από το στερέωμα, έναν ουράνιο θόλο στον οποίο κινούνταν ο ήλιος, η σελήνη και τα αστέρια. Μάλιστα πίστευαν ότι αποτελούν το ουράνιο στράτευμα που ήταν υπό τις διαταγές του Κυρίου. Έξω από το στερέωμα ήταν τα ουράνια ύδατα, ενώ κάτω από τη γη ήταν η άβυσσος.
Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί το γεγονός ότι οι αγιογραφικές αφηγήσεις αποτέλεσαν πολιτισμικές βάσεις που επηρέασαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν κοινωνικά σύνολα και ανθρώπινες ομάδες. Αποτελούν δηλαδή κείμενα που συνδέονται άμεσα με συνήθειες, νοοτροπίες, τρόπους ζωής, συμπεριφορές κοκ.
Τα παραπάνω πιστεύουμε ότι δίνουν έναν σωστό προσανατολισμό στη θεώρηση της Βίβλου. Ταυτόχρονα αποτελούν και προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός διαλόγου της με τις φυσικές επιστήμες.
Αποτελεί βέβαια ζήτημα ποια θα είναι τα στοιχεία που θα περιέχονται σε μία συζήτηση Αγίας Γραφής και φυσικών επιστημών. Αν και, κατά βάση, είναι κοινό το ενδιαφέρον και η αγωνία για το μέλλον του πλανήτη και την ευτυχία του ανθρώπου και άλλα ζητήματα αφορούν τους βιβλικούς ερμηνευτές και τους φυσικούς επιστήμονες.
Πυξίδα μπορεί να γίνει η στάση των βιβλικών συγγραφέων, που γνώριζαν τις αντιλήψεις της εποχής τους και τις χρησιμοποιούσαν για να αναπτύξουν το θεολογικό προβληματισμό τους. Δεν τις παράβλεπαν, ούτε είχαν οδηγηθεί σε μία ανούσια αντιπαράθεση με αυτές. Όπως υπογραμμίζεται από έναν σύγχρονο βιβλικό θεολόγο «όταν τονίζεται ότι ο σκοπός των βιβλικών συγγραφέων δεν είναι επιστημονικός, αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοούν τις επιστημονικές απόψεις της εποχής τους. Αντίθετα χρησιμοποιούν τα επιστημονικά δεδομένα ως αφορμή για θεολογικό προβληματισμό»[1]
Τα πορίσματα των φυσικών επιστημών μπορούν να ανοίξουν νέους ορίζοντες στην έρευνα της Αγίας Γραφής, αφού θα γίνουν αφορμή να καταγραφούν ερωτήματα που απαιτούν νηφάλιες και εμπεριστατωμένες απαντήσεις. Ταυτόχρονα θα δημιουργήσουν προκλήσεις που θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον και θα δώσουν το έναυσμα για μία δημιουργική προσέγγιση. Ο θεολόγος δε μπορεί να τα αγνοήσει και για λόγους που έχουν να κάνουν με το αντικείμενο της ενασχόλησής του, αφού μέσω αυτών αποκαλύπτονται οι ενέργειες του Θεού, που οφείλει να τις ερευνά. Οδοδείκτης του είναι στην προκειμένη περίπτωση ο λόγος του Μεγάλου Βασιλείου από την Επιστολή 234: «`Hme‹j d ™k mn tîn ™nergeiîn gnwr…zein lšgomen tÕn QeÕn ¹mîn, tÍ d oÙs…v aÙtÍ prosegg…zein oÙc ØpiscnoÚmeqa. Aƒ mn g¦r ™nšrgeiai aÙtoà prÕj ¹m©j kataba…nousin, ¹ d oÙs…a aÙtoà mšnei ¢prÒsitoj»[2]. Πρόκειται όμως και για μία «πολιτισμική σταθερά» (cultural constant)[3], που αναδεικνύει την πληρότητα του σύγχρονου ανθρώπου που δε μπορεί να είναι μονοδιάστατος, αλλά αξιοποιεί τη γνώση, ως ολιστικό φαινόμενο, για την πρόοδο και την ευτυχία.
Να τονιστεί ακόμη ότι η κουλτούρα του δυτικού πολιτισμού έχει πολύ έντονο βιβλικό χρώμα, κάτι που δεν πρέπει να λησμονείται από τους θεράποντες των φυσικών επιστημών, στην προκειμένη περίπτωση. Ειδικά οι καταγραφές της Γένεσης για τη δημιουργία έγιναν αφορμή να αναπτυχθεί η επιστημονική σκέψη, αφού αποτελούσαν αφετηρία στην οποία στηρίχτηκαν διανοητές που προσπαθούσαν να εξηγήσουν την αρχή της ζωής (θεωρία εξέλιξης, Bing Bang κα). Ταυτόχρονα βοήθησαν τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει την ανάγκη του σεβασμού της ζωή και να ευαισθητοποιηθεί. Ακόμη και στις περιπτώσεις που αποτέλεσε το επίκεντρο διαμάχης έγινε αιτία να γνωρίσει άνθιση η κριτική σκέψη.
***
Τελειώνοντας να τονιστεί ότι η θεολογία δε μπορεί να μένει αμέτοχη στα σημερινά προβλήματα ή να αγνοεί τα ανθρώπινα επιτεύγματα. Εφόσον φιλοδοξεί να είναι ο λόγος για το Θεό, δε μπορεί να αγνοεί την εικόνα Του, που είναι ο άνθρωπος. Επομένως το καθήκον της είναι να βρίσκεται κοντά σε αυτόν, και να αγωνίζεται να του δώσει καλύτερη ποιότητα ζωής –εννοείται όχι με τεχνικές συμβουλές- αλλά υποδεικνύοντάς του έναν άλλο δρόμο και τρόπο ζωής, προβάλλοντας το σεβασμό για τα δημιουργήματα του Θεού, που όλα είναι «καλά λίαν» σύμφωνα με το βιβλικό λόγο.
Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν είναι απαραίτητο να αξιοποιεί τα πορίσματα των φυσικών επιστημών και να ενδιαφέρεται να αποκτήσουμε όλο εμείς οι συγκάτοικοι στη γη, μία ποιότητα ζωής που μας αξίζει!
[1] Μιλτιάδης Δ. Κωνσταντίνου (1998). Ρήμα Κυρίου κραταιόν. Αφηγηματικά κείμενα από την Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη: Π.Σ. Πουρναρά, σ. 85
[2] Μ. Βασιλείου, Επιστολή 234, 1 . (Εd. Y. Courtonne, 1966)
[3] Ο όρος ανήκει στον Claude Levi-Strauss.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου