Κατανοώντας το ιστορικό πλαίσιο της Γέννησης

 

Στις ευαγγελικές  αφηγήσεις για τη Γέννηση του Μεσσία η θεολογία συναντά την αρχαιολογία, η αστρονομία τη γραμματολογία, η ρωμαϊκή κυριαρχία στην Παλαιστίνη την εσχατολογία. Η ιστορική έρευνα (Quest for the Historical Jesus) αποκαλύπτει ένα σύνθετο και ενδιαφέρον υπόβαθρο που, εκτός των άλλων,  επικεντρώνεται και στα εξής

Το Πρόβλημα της Χρονολόγησης: Πότε γεννήθηκε πραγματικά ο Ιησούς;

Είναι γνωστό ότι ο Ιησούς Χριστός δεν γεννήθηκε το έτος "0" ή το "1" μ.Χ. Το τρέχον ημερολογιακό  σύστημα βασίστηκε στους υπολογισμούς του μοναχού Διονυσίου του Μικρού (6ος αιώνας), ο οποίος μεταχρονολόγησε τουλάχιστον 4 έως 7 έτη.

Οι πηγές συμφωνούν ότι ο Ιησούς γεννήθηκε όταν στην Παλαιστίνη βασίλευε ο socius et amicus Populi Romani (: «σύμμαχος και φίλος του Ρωμαϊκού λαού» . Ο τίτλος του είχε δοθεί από την αυτοκρατορία).  Ηρώδης. Ωστόσο, όπως είναι γνωστό, πέθανε το 4 π.Χ. (σύμφωνα με τον ιστορικό Ιώσηπο). Οπότε η Γέννηση  προφανώς πρέπει να τοποθετηθεί πριν από το έτος 4 πΧ, μάλλον μεταξύ 7 και 4 π.Χ.

Η ημερομηνία της Γέννησης 25 Δεκεμβρίου δεν αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα, πιθανότατα για να υποκαταστήσει την ειδωλολατρική γιορτή του "Αήττητου Ήλιου" (Sol Invictus) και τα Σατουρνάλια που εορτάζονταν όταν  η διάρκεια της ημέρας άρχιζε να μεγαλώνει.

Στον προσδιορισμό της εποχής της Γέννησης  μπορεί να βοηθήσει η αναφορά του Λουκά στους  "βοσκούς που αγρυπνούσαν στην ύπαιθρο". Προφανώς  υποδηλώνει εποχή με ηπιότερο καιρό (ίσως άνοιξη ή φθινόπωρο), καθώς το Δεκέμβριο στην περιοχή  οι θερμοκρασίες είναι απαγορευτικές για διανυκτέρευση σε ανοιχτούς χώρους[1]

.

Η Απογραφή του Κυρήνιου.

 

Το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο συνδέει τη Γέννηση με τη γενική απογραφή του πληθυσμού της Συροπαλαιστίνης που διέταξε ο Κυρήνιος, έπαρχος της Συρίας[2].

Όμως ο  Πόπλιος Σουλπίκιος Κυρήνιος έγινε ηγεμόνας και διεξήγαγε απογραφή, σύμφωνα με τις πηγές,  το 6 μ.Χ., δηλαδή δέκα χρόνια μετά το θάνατο του  Ηρώδη.

 Κάποιοι ιστορικοί προτείνουν ότι ο Κυρήνιος είχε υπηρετήσει σε παρόμοια θέση νωρίτερα, ή ότι ο Λουκάς αναφέρεται σε μια προγενέστερη διοικητική διαδικασία που κατέληξε στην απογραφή. Παρά την ασάφεια, η αναφορά αυτή δείχνει την προσπάθεια των ευαγγελιστών να εντάξουν το γεγονός στο αυστηρό πλαίσιο της ρωμαϊκής γραφειοκρατίας.

Πιο αναλυτικά ο Κυρήνιος καταγόταν από το Lanuvium και, παρόλο που δεν ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια, ανήλθε στα παρακάτω αξιώματα της Ρώμης χάρη στις ικανότητές του.

Εκλέχθηκε ύπατος (Consul) το 12 π.Χ., διοικητής (Legatus) της Συρίας διορίστηκε από τον Αύγουστο το 6 μ.Χ., μετά την καθαίρεση του Αρχέλαου (γιου του Ηρώδη του Μεγάλου).

Σύμφωνα με τον ιστορικό Φλάβιο Ιώσηπο (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία), ο Κυρήνιος στάλθηκε στη Συρία και την Ιουδαία το 6 μ.Χ. για να καταγράψει την περιουσία των κατοίκων, ώστε να επιβληθεί φορολογία. Η απογραφή προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση των Ιουδαίων και οδήγησε στην επανάσταση του Ιούδα του Γαλιλαίου.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς (2:1-2) αναφέρει: «Αὕτη ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου. Ο Ιησούς όμως γεννήθηκε την εποχή του  Ηρώδη του Μεγάλου, ο οποίος πέθανε το 4 π.Χ. ενώ η απογραφή του Κυρήνιου έγινε το 6 μ.Χ., δηλαδή περίπου 10 χρόνια μετά τον θάνατο του Ηρώδη.

Κάποιοι ερευνητές (όπως ο Sir William Ramsay) υποστήριξαν ότι ο Κυρήνιος υπηρέτησε δύο φορές ως διοικητής στη Συρία ή είχε ειδική εξουσία στην περιοχή μεταξύ 3-2 π.Χ. ενώ άλλοι ερμηνεύουν τη λέξη "πρώτη" ως "πριν από", δηλαδή η απογραφή έγινε πριν αναλάβει ο Κυρήνιος τη διοίκηση

 

Βηθλεέμ

Όπως είναι γνωστό η ευαγγελική  παράδοση αναφέρει τη Βηθλεέμ ως τον τόπο γέννησης του Χριστού (και έτσι εκπληρώνεται και η προφητεία του Μιχαία σχετικά με τη δαβιδική καταγωγή του Μεσσία).

Η Βηθλεέμ το πρώτο μισό του 1^ου αι μΧ ήταν ένα μικρό χωριό, ενώ το κατάλυμα που αναφέρει ο Λουκάς δεν σημαίνει απαραίτητα "πανδοχείο", αλλά το "πάνω δωμάτιο" ενός σπιτιού. Η "φάτνη" πιθανότατα βρισκόταν στο ισόγειο ενός τυπικού ιουδαϊκού σπιτιού, όπου τα ζώα φυλάσσονταν τη νύχτα για λόγους ασφαλείας και θέρμανσης.

 

Το Κοινωνικοπολιτικό Πλαίσιο

Η Παλαιστίνη την εποχή που γεννήθηκε ο Κύριος βρίσκονταν υπό ρωμαϊκή Κατοχή.  Η παρουσία των Ρωμαίων ήταν βαριά και η φορολογία εξοντωτική.

 

Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές γνωρίζει άνθιση ο Μεσσιανισμός που επικεντρώνονταν στην ιδέα του  ηγέτη που θα απελευθέρωνε το λαό.

 

Η Σφαγή των Νηπίων

 Αν και δεν αναφέρεται από τον ιστορικό  Ιώσηπο (ο οποίος καταγράφει αναρίθμητες άλλες αγριότητες του Ηρώδη), η κίνηση αυτή ταιριάζει απόλυτα με την παρανοϊκή προσωπικότητά του, αφού είχε δολοφονήσει τη γυναίκα του και τρεις από τους γιους του για να προστατεύσει, όπως πίστευε,  το θρόνο του.

 

Επίλογος: Η Ιστορική Σημασία

Η γέννηση του Χριστού άλλαξε την ιστορία, αφού ο Θεός έγινε άνθρωπος και εισήλθε σε αυτή. Η ιστορική έρευνα βοηθάει να γίνει κατανοητό γιατί ο Ιησούς ήταν πρόκληση για τα στερεότυπα της εποχής του.

 

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία (Για περαιτέρω μελέτη)

Brown, R. E. (1993). The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in the Gospels of Matthew and Luke. Yale University Press. (Το πληρέστερο έργο για το θέμα ).

 

Sanders, E. P. (1993). The Historical Figure of Jesus. Penguin Books. (Μια αυστηρά ιστορική προσέγγιση).

 

Meier, J. P. (1991). A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus. Doubleday. (Κλασικό έργο για τη ζωή και τη  δράση του Ιησού).

 

Vermes, G. (2006). The Nativity: History and Legend. Penguin. (Ανάλυση από έναν από τους σημαντικότερους μελετητές των Χειρογράφων της Νεκράς Θάλασσας).

 

Finegan, J. (1998). Handbook of Biblical Chronology. Hendrickson Publishers. (Για τις λεπτομέρειες των ημερομηνιών και των απογραφών).

---

[1] Για το θέμα 7πάρχει πλούσια βιβλιογραφία. Ενδεικτικά βλ Αγουρίδης, Σάββας, Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης, Εκδόσεις Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, Καραβιδόπουλος, Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Εκδόσεις Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah, Yale University Press, Vermes, Geza, The Nativity: History and Legend, Penguin Books

[2] Εξαντλητική ανάλυση βλ Brown, R. E. (1993). The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in Matthew and Luke (Updated ed.). New York: Doubleday