Δημοσιεύτηκε στο 2ο
τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού 14Press
(ISSN 1792-3603)
Νικόλαος Παύλου
ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ Ή ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ;
1ο Μέρος
Πολυπολιτισμικότητα είναι η κατάσταση συνύπαρξης και
διατήρησης διαφορετικών πολιτισμών στον ίδιο χώρο. Τα αίτιά της είναι
οικονομικά (άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να
μεταναστεύσουν σε άλλους τόπους, ελπίζοντας να γνωρίσουν ευημερία), κοινωνικά
(ανισότητες κάθε είδους, που οδηγούν κατοίκους του τρίτου, κυρίως, κόσμου σε
ευρωπαϊκά κράτη με δημοκρατική παράδοση και πρακτικές), πολιτικά (διαφυγή από
τυραννικά και ανελεύθερα καθεστώτα που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε
χώρες της Ευρώπης). Η ανοχή, η έλλειψη φοβικότητας και η κατανόηση του Άλλου θα πρέπει να
αποτελούν συστατικά της, ενώ δε λείπουν οι αντιδράσεις και οι ανησυχίες για
τυχόν προβλήματα που αυτή μπορεί να δημιουργήσει σε έναν εθνικό ιστό. Βέβαια για το τελευταίο θα
μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει τα επιχειρήματα του καθηγητή της Φιλοσοφίας
του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου. Όπως τονίζει
« Ένα μέρος της ταυτότητάς μας δεν είναι
διαπραγματεύσιμο. Κάποιες από τις ιδιότητές μας ως μελών μιας εθνικής κοινότητας
είναι ιστορικά προκαθορισμένες και αυτό μας δεσμεύει στο βαθμό που είμαστε
κομμάτι της κοινότητας αυτής. Το φαινόμενο αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε
«κατηγορική εμπέδωση της ταυτότητας». Δεν είναι όμως τυραννικό να μην μπορούμε
να ελέγξουμε κάποια στοιχεία της ταυτότητάς μας; Όχι απαραίτητα, αν διαθέτουμε
συλλογικά την ψυχική δύναμη και την πνευματική ενάργεια να αναστοχαζόμαστε πάνω
στην ταυτότητά μας με ειλικρίνεια και ελευθερία. Η ειλικρινής ανάλυση και
ανασύνθεση των ιστορικών προκαθορισμών της εθνικής μας ταυτότητας είναι ένα
επαρκές αντιστάθμισμα της κατηγορικής της εμπέδωσης. Αντίθετα ασφαλίζοντας την
εθνοπολιτισμική μας ταυτότητα έναντι κάθε δυνατότητας μετάλλαξης, “προστατεύοντας”
την από τον κίνδυνο πολιτισμικής μόλυνσης δεν σφραγίζουμε απλώς κάποια παράθυρα
που βλέπουν στο μέλλον, αλλά αφαιρούμε την νομιμοποιητική βάση της ίδιας μας
της ταυτότητας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, όταν ρίχνουμε ένα πέπλο λήθης στον “άλλο”,
όχι απλώς δεν προστατεύουμε, αλλά παγιδεύουμε τον εθνοπολιτισμικό “εαυτό” μας»[1].
Δεν αμφιβάλλει κανένας πως η πολυπολιτισμικότητα
δίνει ερεθίσματα και στη θεολογία. Βέβαια δε χρειάζεται να τονιστεί πως ο
σεβασμός του συνανθρώπου και των αναγκών του πρέπει να αποτελεί βασική
φροντίδα της τελευταίας. Πάντως είναι
καλό να υπάρχουν ασφαλείς βάσεις για την άρθρωση λόγου από μέρους της. Γι’ αυτό
στη συνέχεια θα αναλυθούν περιστατικά
από το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων που αναφέρονται στη συνάντηση του
Πέτρου με το Ρωμαίο εκατόνταρχο Κορνήλιο[2]. Σε αυτήν περιλαμβάνονται
αρκετά στοιχεία που μπορούν να δώσουν έναν οδοδείκτη για τη στάση που πρέπει να τηρείται σε ανθρώπους που
έχουν ως αφετηρία τους διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις.
Σύμφωνα λοιπόν με την αφήγηση του βιβλίου των
Πράξεων ο εκατόνταρχος Κορνήλιος ζούσε στην Καισάρεια και είχε προσχωρήσει στον
ιουδαϊσμό. Είδε πως πρέπει να καλέσει τον Πέτρο που βρίσκονταν στην Ιόππη.
Στο μεταξύ, ο Πέτρος, ενώ προσεύχονταν, είδε σε όραμα διάφορα ζώα,
ενώ μία φωνή τον καλούσε να σφάξει και να φάει. Αρνείται θεωρώντας πως αυτά
είναι ακάθαρτα. Η φωνή τότε του λέει «Αυτά
που ο Θεός καθάρισε, εσύ μην τα θεωρείς ακάθαρτα».
Φεύγει στη συνέχεια με τους ανθρώπους του Κορνήλιου
για την Καισάρεια. Εκεί μιλώντας, υπογραμμίζει πως για το Θεό κανένας δεν είναι
μολυσμένος ή ακάθαρτος. Δεν κάνει διακρίσεις, αρκεί να τον σέβονται οι άνθρωποι
και να ζουν σύμφωνα με το θέλημά του. Το Άγιο Πνεύμα κατεβαίνει τότε σε όσους
άκουγαν το κήρυγμα του Απόστολου. Οι Ιουδαίοι μένουν κατάπληκτοι βλέποντας να
δίνεται και στους εθνικούς πλούσια η Αγιοπνευματική δωρεά. Βαπτίζονται λοιπόν
όλοι στο όνομα του Κυρίου.
Στη συνάντηση Πέτρου-Κορνήλιου συναντώνται λοιπόν
δύο κόσμοι με τελείως διαφορετική νοοτροπία και αντίληψη για την
πραγματικότητα. Αιχμή του δόρατος της διαφορετικότητας είναι η διάκριση καθαρών
και ακάθαρτων τροφών. Στο βιβλίο του Λευιτικού[3] αναγράφονται με
λεπτομέρεια ποιες πρέπει να αποφεύγει ο ευσεβής Ισραηλίτης. Μεταξύ αυτών
περιλαμβάνονται η καμήλα, ο λαγός και ο χοίρος. Αντίθετα για τους ανθρώπους του
ελληνορωμαϊκού κόσμου οι εκλεπτυσμένες λιχουδιές που προέρχονταν από όλα τα
είδη του ζωικού και του φυτικού βασιλείου ήταν καθημερινά εδέσματα του
τραπεζιού τους. Είναι χαρακτηριστικός ο
τρόπος που περιγράφει ο Πετρώνιος στο «Σατυρικόν», το μέρος ενός δείπνου: «…Ωστόσο, μας είχανε για πρώτο πιάτο ένα
γουρούνι με αιματηρά λουκάνικα και άλλα λουκάνικα ύστερα και γούσες πολύ
νόστιμα μαγειρεμένες και δεν έλειψαν βεβαίως και τα σέσκουλα και το χωριάτικο
ψωμί…Το επόμενο πιάτο ήταν μια κρύα πίτα, περιχυμένη με μέλι και σπανιόλικο
κρασί… Ύστερα είχανε στραγάλια και λούπινα και καρύδια και ένα μήλο… Τέλος μας
είχανε και μαλακό τυρί, περιχυμένο με φετινό κρασί, και μια καραβίδα του
καθενός και πατσές και συκωτάκια και ρέβες και μουστάρδα. Φέρανε και
κυμινόσπορους τουρσί, και βρεθήκανε άνθρωποι τόσο κακομαθημένοι που πήρανε
μέχρι τρεις χούφτες»[4].
Οι αντιδράσεις των χριστιανών που προέρχονταν από
τους Ιουδαίους –για τις οποίες έγινε λόγος- όταν βλέπουν να δέχονται και οι
εθνικοί το Άγιο Πνεύμα, αποτυπώνουν
παγιωμένες νοοτροπίες διαφορετικότητας. Θεωρώντας πως δικαιωματικά μόνο αυτοί
μπορούν να δεχτούν τις δωρεές του Πνεύματος αρνούνται αρχικά την αξίωση και των
υπόλοιπων να θεωρούνται παιδιά του Θεού. Χρειάζεται λοιπόν ο λόγος του Πέτρου,
που προτρέπει να οδηγηθούν στη Βάπτιση όλοι ανεξάρτητα από την εθνική καταγωγή.
Πάντως οι λόγοι που απευθύνει ο Πέτρος στον Κορνήλιο
αναδεικνύουν και τη χριστιανική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα. Η πρότασή
του «Αλήθεια, τώρα καταλαβαίνω ότι ο Θεός
δεν κάνει διακρίσεις, αλλά δέχεται τον καθένα, σ’ όποιον λαό κι αν ανήκει,
αρκεί να τον σέβεται και να ζει σύμφωνα με το θέλημά Του»[5] υποδεικνύει πως για το Θεό όλοι οι άνθρωποι
είναι παιδιά του και έχουν ως υποχρέωση να ζουν σύμφωνα με το νόμο του. Αυτό
άλλωστε αποδέχονται και στη συνέχεια τα μέλη της χριστιανικής κοινότητας των
Ιεροσολύμων, όταν ακούνε την αφήγηση του Πέτρου για τη μεταστροφή του
Κορνήλιου. Δοξάζουν το Θεό και λένε: «Άρα,
λοιπόν, και στους εθνικούς έδωσε ο Θεός τη δυνατότητα να μετανοήσουν και να
κερδίσουν την αληθινή ζωή».
Αυτή η συγκατάβαση προς τον Άλλο αποτελούσε, εκτός
των άλλων, και αδήριτη ανάγκη για τα μέλη του ελληνορωμαϊκού κόσμου, γιατί
κατανοούσαν πως διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να επιβιώσουν μέσα στον
κοσμοπολιτισμό του 1ου αι. μ.Χ. Βεβαίως για τους χριστιανούς σήμαινε
και υπακοή στο θέλημα του Θεού. Άλλωστε
η αφήγηση των Πράξεων δεν αφήνει περιθώρια, όπως συμβαίνει ίσως με άλλα
καινοδιαθηκικά κείμενα, να διαφανούν διαφωνίες γύρω από αυτό το ζήτημα. Ο Θεός
λοιπόν όλους τους θεωρεί παιδιά του και θέλει τη σωτηρία τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου