Μία σύγχρονη ερμηνεία του βιβλίου των Ψαλμών

ΟΙ ΨΑΛΜΟΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ-

ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

Οι Ψαλμοί είναι 150 θρησκευτικά ποιήματα του βιβλικού Ισραήλ. Περιέχονται στο ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, και αποτελούσαν μέρος της λατρείας του Ναού των Ιεροσολύμων. Απαγγέλλονταν με τη βοήθεια ενός μουσικού οργάνου που ονομάζεται «Ψαλτήρι».  Στην εβραϊκή βίβλο ανήκουν στα «Αγιόγραφα» έργα, ενώ για τους χριστιανούς αποτελούν μέρος των «Ποιητικών- Διδακτικών» βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης.

Δε χρειάζεται να τονιστεί πως είναι  μία από τις βάσεις του δυτικού πολιτισμού. Οπότε ένα σύστημα παιδείας που ενδιαφέρεται να δημιουργήσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες θα πρέπει να φροντίσει για τη γνώση τους από το σύγχρονο άνθρωπο με τον ίδιο τρόπο που θα το κάνει για τα Ομηρικά έπη ή για την «Αινειάδα» του Βιργίλιου. Οι Ψαλμοί δηλαδή, αποτελώντας, εκτός από θρησκευτικό μνημείο και πολιτισμικό αγαθό, συμβάλλουν στην ερμηνεία και στην κατανόηση πρακτικών που είναι κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά. Αυτό σημαίνει πως είναι απαραίτητη η διδασκαλία τους  από τα εκπαιδευτικά συστήματα των σύγχρονων ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Σημαντική συμβολή στην ερμηνεία των Ψαλμών αποτελεί το έργο του καθηγητή της Παλαιάς Διαθήκης στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ Δημήτρη Καϊμάκη «Σύντομο Υπόμνημα στους Ψαλμούς» που εκδόθηκε πρόσφατα (Μάιος 2010) από τις εκδόσεις «Ψυχογιός». Πρόκειται για μία καλαίσθητη έκδοση 476 σελίδων, που φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα ολοκληρωμένο βοήθημα για τον μελετητή του πρώτου μέρους της Αγίας Γραφής, αλλά και για κάθε συμπολίτη που ενδιαφέρεται να γνωρίσει ένα βασικό στοιχείο του δυτικού πολιτισμού, που αποτελεί, όπως τονίστηκε, τη βάση για πολλές εκδηλώσεις και του σημερινού ανθρώπου.

Ο συγγραφέας ως βάση της εργασίας του χρησιμοποιεί τη μετάφραση των Ο΄ (Εβδομήκοντα) και όχι το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο. Εξηγεί την επιλογή του υπογραμμίζοντας πως  «τα ελληνικά του κειμένου αυτού είναι ιδιαίτερα και οι δυσκολίες που παρουσιάζονται όσον αφορά τη σωστή κατανόησή τους είναι πολλές. Μία μετάφραση από το εβραϊκό πρωτότυπο είναι σχετικά εύκολη, επειδή η βοήθεια που προσφέρει η πληθώρα των υπομνημάτων σ’ όλες τις γλώσσες είναι σημαντική. Για τη μετάφραση των Ο’ η βοήθεια περιορίζεται σ’ ελάχιστες προσπάθειες που έγιναν κυρίως προσφάτως». Σε κάθε Ψαλμό ακολουθεί την εξής πορεία: Κάθε σελίδα χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο επάνω, σε  παράλληλες στήλες, παρατίθεται το πρωτότυπο κείμενο της μετάφρασης των Ο΄ και δόκιμη νεοελληνική μετάφρασή του, ενώ στο κάτω, το οποίο για διευκόλυνση του αναγνώστη προσφέρεται σε γκρίζο χρώμα, βρίσκονται τα ερμηνευτικά σχόλια που είναι ουσιαστικά και βοηθούν στην κατανόηση του  περιεχομένου του Ψαλμού, στην επίλυση ερμηνευτικών, ιστορικών αποριών κ.α.  

Όπως πληροφορεί ο συγγραφέας στην εισαγωγή του έργου το ιερατείο τοποθέτησε επιγραφές στους Ψαλμούς που αναφέρονται σε παλαιές παραδόσεις και σχετίζονται με τη συγγραφή τους από σημαντικές προσωπικότητες. Η πιο σπουδαία από αυτές είναι ο βασιλιάς Δαβίδ, που θεωρήθηκε σπουδαίος ποιητής και του αποδόθηκαν 84 Ψαλμοί. Ταυτόχρονα, μας κάνει γνωστό ότι τα θρησκευτικά ποιήματα του βιβλικού Ισραήλ ανήκουν στα εξής λογοτεχνικά είδη: Ύμνοι ή ψαλμοί δοξολογίας, Δεήσεις και ευχαριστίες, Βασιλικοί ψαλμοί, Ψαλμοί για τη Σιών, Διδακτικοί ψαλμοί, Γιορταστικοί ψαλμοί και ψαλμοί-λειτουργίες.

Εκτός όμως από ένα ολοκληρωμένο κείμενο για τους Ψαλμούς ο Δημήτρης Καϊμάκης μας δίνει και μία πρόταση απόδοσης ενός δύσκολου έργου, της μετάφρασης των Ο΄,  που δημιουργήθηκε την ελληνιστική εποχή, στο σήμερα. Στο ειδικό κεφάλαιο του έργου λοιπόν που τιτλοφορείται «Μεταφράζοντας το κείμενο των Ο΄ στα Νέα Ελληνικά», αναφέρει τις παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη για να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα.

Το βιβλίο αποτελείται βασικά σε δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει μία κατατοπιστική εισαγωγή στους Ψαλμούς, στοιχεία για τη σχέση λατρείας και ιστορίας και τη μεταφραστική πρόταση του συγγραφέα για το κείμενο των Ο΄. Ενώ στο δεύτερο γίνεται η ερμηνεία όλων των παλαιοδιαθηκικών Ψαλμών, οι οποίοι χωρίζονται, ανάλογα με το περιεχόμενό τους σε τέσσερα μέρη.

Τελειώνοντας να τονιστεί πως το «Σύντομο Υπόμνημα στους Ψαλμούς» είναι μία σύζευξη των σύγχρονων ερμηνευτικών αντιλήψεων με ένα κλασικό θρησκευτικό έργο, που είναι γνωστό και αγαπητό σε όλους. Είναι λοιπόν ένα σημαντικό εργαλείο για αυτόν που θέλει να κατανοήσει  μεγάλες δημιουργίες του ανθρώπινου πνεύματος με έναν σημερινό τρόπο παρουσίασης.

Νίκος Παύλου