Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ

Νίκος Παύλου

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ
 ΣΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

Μιλώντας ο Ηρόδοτος για τις αρνητικές συνέπειες της τυραννίας αναφέρεται και στην ιστορία του Περίανδρου (627-587 π.Χ.) και της γυναίκας του Μέλισσας[1]. Ο τύραννος της Κορίνθου οδηγήθηκε ακόμη και στο γδύσιμο των γυναικών της πόλης για το χατίρι της δικής του γυναίκας!

Με μία πρώτη ματιά η πράξη του Περίανδρου φαντάζει περίεργη και ακατανόητη. Γι’ αυτό στη συνέχεια ο Ηρόδοτος φροντίζει να δώσει τις απαραίτητες εξηγήσεις.

Ο Περίανδρος λοιπόν είχε στείλει δικούς του ανθρώπους στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα για να πάρει χρησμό για τον τρόπο που θα μπορούσε να οικειοποιηθεί την περιουσία ενός ξένου[2]. Η Μέλισσα που είχε πεθάνει, παρουσιάζεται, λέει πως δεν πρόκειται να δώσει χρησμό, γιατί τα ρούχα της, αν και τα έθαψε μαζί της ο άντρας της, δεν τα είχε κάψει προηγουμένως ολοκληρωτικά η φλόγα. Συνεχίζει, υπενθυμίζοντάς του, πως φούρνισε το ψωμί του σε κρύο φούρνο!

Ο Περίανδρος όταν μαθαίνει το χρησμό του μαντείου πείθεται πως η γυναίκα του δεν πρόκειται να δώσει το χρησμό που ήθελε, γιατί δεν είχε εκτελέσει σωστά τις νεκρικές τελετές προς τιμήν της! Βγάζει λοιπόν διάταγμα να κάνουν πομπή οι γυναίκες της πόλης μέχρι το Ηραίο. Αυτές ντύθηκαν καλά, νομίζοντας πως πάνε σε γιορτή. Ο τύραννος όμως τις ξεγυμνώνει όλες, ελεύθερες και δούλες, παίρνει τα ρούχα τους και τα καίει, κάνοντας και ευχή στη Μέλισσα, Μετά από αυτό το φάντασμα της νεκρής ησύχασε και του αποκαλύπτει το χώρο που υπήρχε ο θησαυρός του ξένου.

***

Η γυναίκα του Περίανδρου φαίνεται να ήταν γνωστή για τις μαντικές της ικανότητες. Άλλωστε το όνομα με το οποίο την παρουσιάζει ο Ηρόδοτος, το οποίο φαίνεται πως είναι λατρευτικός τίτλος, αυτό δείχνει. Παραπέμπει σε γυναίκες που έχουν μία ιδιαίτερη σχέση με το θείο. Ο Πίνδαρος κάνει λοιπόν λόγο για τη Μέλισσα των Δελφών[3], ενώ ο Καλλίμαχος αναφέρεται στην ιέρεια της Δήμητρας Μέλισσα [4].  Επίσης ήταν το ασσυριακό όνομα για την Αφροδίτη[5] .Πάντως το αληθινό της όνομα ήταν Λυσίδα[6] . Κόρη του τυράννου της Επιδαύρου Πρόκλου και μητέρα του αγαπημένου γιού του Περίανδρου[7].

***

Δε φαίνεται να συμφωνούν όλοι οι ερευνητές για την ιστορικότητα της αφήγησης[8]. Σε κάθε περίπτωση όμως το κείμενο φαίνεται να έχει πετύχει το στόχο του και οι αναγνώστες του μεγάλου δημιουργού σίγουρα θα καταδίκασαν τις αποτρόπαιες πράξεις του τυράννου, και φυσικά θα έβγαλαν τα συμπεράσματά τους για το που μπορούν να οδηγήσουν παρόμοιες ανίερες πράξεις. Ωστόσο σε μία λεπτομέρεια φαίνεται πως δε δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή.

Ο Περίανδρος σμίγει με τη νεκρή Μέλισσα[9]. Μάλλον όμως με αυτή την πράξη δεν εξασφάλισε την εύνοιά της[10]. Αυτή δεν το ξεχνάει και του το θυμίζει χρησιμοποιώντας μία διφορούμενη πρόταση που μοιάζει με κώδικα επικοινωνίας. Η έκφραση «ἐπὶ ψυχρὸν τὸν ἰπνὸν Περίανδρος τοὺς ἄρτους ἐπέβαλε»  δύσκολα θα μπορούσε να λεχθεί σε δημόσιο χώρο, και ειδικά από μία δέσποινα της εποχής. Το φάντασμα όμως της Μέλισσας δε δυσκολεύεται καθόλου να την πει. Επίσης η ιδιαιτερότητα που διακρίνει το λόγο είναι πρόδηλη. Φαίνεται πως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από άτομα που είχαν μεγάλη οικειότητα μεταξύ τους. Μπορεί και να λέγονταν κατά τη διάρκεια των ιδιαίτερων στιγμών που είχαν μεταξύ τους.  Εκτός αν πρόκειται για ειρωνεία, που είχε ως στόχο μία ενδεχόμενη σεξουαλική πείνα του Περίανδρου. Όμως ακόμη και σε μία περίπτωση αφορά ανθρώπους που γνωρίζονται καλά και έχουν μία ιδιαίτερη σχέση.

Δε φαίνεται η συγκεκριμένη συνεύρεση να έχει τελετουργικό χαρακτήρα, παρόμοιο, ενδεχομένως, με τον «ιερό γάμο» που γίνονταν στην αρχαία Αθήνα[11]. Οπότε το πιο πιθανό είναι ο Περίανδρος να τη χρησιμοποίησε για να κάνει ευτυχισμένη τη νεκρή σύζυγό του, έστω και μετά θάνατον!

Όπως είναι γνωστό ήταν διαδεδομένη η αντίληψη πως η ηδονή των σεξουαλικών συνευρέσεων αφορούσε περισσότερο τις γυναίκες. Η ιστορία του τυφλού μάντη Τειρεσία αυτό άλλωστε φανερώνει[12].Ο Περίανδρος δηλαδή θέλησε να ευχαριστήσει το φάντασμα της γυναίκας του, για να του αποκαλύψει το θησαυρό!

Η ιστορία δεν αφήνει πολλά περιθώρια για να μπορέσει ο αναγνώστης να βγάλει το συμπέρασμα πως η Μέλισσα ευχαριστήθηκε με την πρωτοβουλία του Περίανδρου! Μάλλον δείχνει να μην την ενδιαφέρει καθόλου η ηδονή, πράγμα άλλωστε φυσικό, αφού είχε περάσει πλέον στο βασίλειο των νεκρών! Η πράξη του τυράννου της χρησίμευσε μόνο ως μέσον για να του υπενθυμίσει πως δε φρόντισε να της αποδώσει σωστά αυτά που θα χρησίμευαν για μία «άνετη» διαμονή (!) στον Άδη.  Επομένως δεν έπρεπε ο Περίανδρος  να αναμένει να ανταποκριθεί στο κάλεσμά του, και να πάρει τον πολυπόθητο χρησμό.

Ο Ηρόδοτος δείχνει με το αφήγημά του να παρουσιάζει δύο διαφορετικές θεωρήσεις του μέσου με το οποίο ο Κορίνθιος τύραννος θα επιτύγχανε το στόχο του: Για τη Μέλισσα το ουσιαστικό ήταν να ευοδώνονταν οι νεκρικές υποχρεώσεις απέναντί της, ενώ ο Περίανδρος πίστευε πως αξία είχε αυτό με το οποίο πιθανότατα ευχαριστούσε τη Μέλισσα στην επίγεια ζωή της, δηλαδή τη σεξουαλική απόλαυση!

---

[1] Ηροδότου Ιστορίαι,V92G. Η περιγραφή του Ηρόδοτου εντάσσεται σε μία γενικότερη ενότητα του έργου του,  που αφορά την καταδίκη της τυραννίδας.

[2]  Για μία θεώρηση των μορφών πρόγνωσης βλ. Vandenberg Philipp, Mysteries of the Oracles: The Last Secrets of Antiquity, New York 2007. Πρβλ Potter David, Prophets and Emperors, Human and Divine Authority from Augustus to Theodosius, Cambridge-London 1994 στο οποίο γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην ανάγκη για γνώση του μέλλοντος τους μεταχριστιανικούς χρόνους.

[3] Πίνδαρος, Πύθιοι, 4,60

[4] Καλλίμαχος, Ύμνοι, 2,110

[5]  Βλ. Munn Mark Henderrson, The Mother of the Gods, Athens and the tyranny of Asia, London 2006,,  σ.151,υπ.55

[6] Διογένης Λαέρτιος 1,94

[7] Βλ. Munn ο.π. σσ 151-152

[8] Ο.π.

[9] Βλ. και Johnston Sarah Ιles, H Μαγεία και οι Νεκροί στην Κλασική Ελλάδα, Αρχαιολογία 70/  16-21.

[10] Ο.π.

[11] Για το θέμα των τελετουργιών στην αρχαία Αθήνα βλ. και Παύλου Νίκος, Όψεις ετερότητας της Αθηναϊκής δημοκρατίας του 4^ου αι. πΧ. Ο λόγος του Δημοσθένη «Κατά Νεαίρας», στην ιστοσελίδα ΣΗΜΕΙΟΝ (http://users.sch.gr/npavlou/neaira.htm)

[12] Ψευδοησίοδος, Μελαμποδία, 3. Όπως είναι γνωστό ο Τειρεσίας είχε αποκτήσει και τη  ανδρική και τη γυναικεία φύση. Ρωτήθηκε λοιπόν από το Δία και την Ήρα ποιο από τα δύο φύλα απολαμβάνει περισσότερο τη σεξουαλική ευχαρίστηση και απάντησε αδίστακτα δέκα φορές περισσότερο η γυναίκα! Γι΄αυτή του την απάντηση η Ήρα θύμωσε και τον τύφλωσε.